کشتی

کشتی

(یا: کِشتی) وسیلۀ نقلیۀ بزرگِ دریاپیما. یونانی‌ها، فنیقی‌ها، رومی‌ها و وایکینگ‌ها در تجارت، اکتشاف، و جنگ از آن بسیار استفاده می‌کردند. قرن 14م عصر اکتشاف اروپایی‌ها با استفاده از کشتی‌های بادبانی بود و اختراع قطب‌نما کمک فراوانی به این امر کرد. در قرن 15م، نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا تأسیس شد، ولی از قرن 16 تا قرن 19، ناوگان‌های اسپانیا و هلند بر مسیرهای کشتی‌رانی اقیانوس‌های اطلس و آرام مسلط بودند. بهترین کشتی‌های بادبانی، یعنی کشتی‌های تندروی حمل چای بریتانیایی و امریکایی، در قرن 19 ساخته شدند. علاوه‌بر این، نخستین‌بار در قرن 19 آهن به‌جای چوب در ساخت برخی کشتی‌ها به‌کار رفت. در اواخر قرن 19 کشتی‌های بخار جای خود را به کشتی‌هایی با موتورهای ترکیبی و کشتی‌های توربینی اوایل قرن 20 دادند. کهن‌ترین کشتی‌ها، کلک‌ها5 یا بلم‌ها بودند. بقایای بسیاری از آن‌ها پیدا شده است و قدمت آن‌ها به دوران ماقبل تاریخ می‌رسد. یونانی‌ها و فنیقی‌ها کشتی‌های چوبی می‌ساختند که با پارو یا بادبان به‌حرکت درمی‌آمدند. رومی‌ها و کارتاژی‌ها کشتی‌های پارویی جنگی مجهز به تیزه و چندین ردیف پارو می‌ساختند. کشتی‌های چوبِ بلوطِ دوسر وایکینگ‌ها برای دریانوردی در آب‌های پرتلاطم ساخته شدند. در قرن12م، اختراع سکانِ عقب‌ کشتی، در کنار پیشرفت‌هایی که طی جنگ‌های صلیبی در دریانوردی صورت گرفت، باعث شد که بادبان تقریباً جایگزین پارو شود. پس از اختراع قطب‌نما و با افزایش امکان اکتشاف با کمک این اختراع، پیشرفت کشتی‌های بادبانی در قرون 14و 15م سرعت گرفت. هنری هشتم اولین ناو جنگی انگلیسی دو طبقه، به نام گریت هری، را در 1514 به آب انداخت. اولین کشتی بادبانی تندرو، با نام آن مک‌کیم، در 1832 در بالتیمور ساخته شد و در بریتانیا نیز کمی بعد به این نوع کشتی تندرو روی آوردند. طی قرن 19، بخار به‌منزلۀ نیروی محرکه جای بادبان را گرفت. کشتی‌های بخار اولیه برای تأمین نیروی کمکی تاحدی به بادبان متکی بودند. در 1802، کشتی بخار چرخ پرّه‌‌داری با نام شارلوت داندَس، ساختۀ ویلیام سیمینگتون، در کانال فورت و کلاید اسکاتلند به آب انداخته شد، اما بروز نگرانی‌هایی نسبت به احتمال آسیب‌دیدن کناره‌های کانال براثر برخورد امواج حاصل از پرّه‌های کشتی، مانع از ادامه فعالیت آن شد. کامت، که در 1804 در اسکاتلند به‌دست بل، نپیر، و رابرتسون ساخته شده بود، در 1812 به آب انداخته شد. این کشتی که در هر دو طرف یک چرخ آبی داشت، به موفقیت تجاری رسید و دو کشتی مشابه آن برای حمل بار در مسیر گلاسگو ساخته شد. پس از آن، صنعت ساخت کشتی‌های بخار به‌سرعت در سواحل کلاید رشد کرد. اولین کشتی بخار که از اقیانوس اطلس عبور کرد، کشتی هلندی کوراسائو، یک کشتی بخار چرخ‌دار چوبی بود که در 1826 در دووِر ساخته شد. این کشتی در آوریل 1827 روتردام را ترک کرد و اقیانوس را یک‌ماهه پیمود. کشتی بخار اقیانوس‌پیمای بعدی رویال ویلیام نام داشت و در 1833، فاصله کِبِک تا لندن را هفده روزه طی کرد. آغاز تحرک بریتانیا در زمینۀ کشتی‌های اقیانوس‌پیما، کشتی بخار چرخ‌دار گریت وسترن، ساختۀ برونل، بود که با طی مسافت بریستول تا نیویورک در پانزده روز، سه روز کمتر از کشتی بادبانی، معروف شد. نخستین کشتی بخار بزرگ آهنی، رینبو، در 1838 به آب انداخته شد. سال بعد، پتیت اسمیت، آرچکیمدس را طراحی کرد که نخستین کشتی بخاری بود که از پروانه برای جلورفتن استفاده می‌کرد. اندکی پس از آن، برونل و کشتی گریت بریتن را ساخت که در 1845، مسیر لیورپول به نیویورک را در 5 روز طی کرد. پس از 1856، اختراع بِسمر، یعنی مبدّل برق، به پیشرفت بیشتر کشتی بخار کمک کرد. شرکت کونارد در 1862 اجازه یافت که کشتی‌های بخار پستی را ملخ‌دار کند. کشتی‌های ملخ‌دار آسیب‌پذیری کمتری دربرابر امواج دریا داشتند و کشتی‌های بخار چرخ‌دار مختص آب‌های آرام‌تر شدند. افتتاح کانال سوئز در 1869 و رواج موتور ترکیبی در همان زمان سبب برتری کامل کشتی‌های بخار نسبت به کشتی‌های بادبانی شد. موتور توربینی در 1902 در کشتی‌های بخار مسافربری کلاید به‌کار گرفته شد و در‌1905، در کشتی‌های اقیانوس‌پیما نیز به‌کار رفت. تحول بعدی ظهور موتور درون‌سوز بود. در نخستین سال‌های قرن 20، کشتی‌های خارق‌العاده‌ای ساخته شدند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از کشتی کونارد، با نام موریتانیا؛ کشتی بدفرجام لوسی‌تانیا، که در جنگ جهانی اول یک زیردریایی آلمانی آن را غرق کرد، و کشتی 50هزار تنی تایتانیک که در نخستین سفر خود به زیر آب رفت. جایزۀ سریع‌ترین عبور از اقیانوس اطلس، با نام بلو ریباند، به چندین کشتی مسافربری تعلق داشت. از آن جمله بودند موریتانیا‌ (1909ـ1930)، ملکه مری (1938ـ1952)، و یونایتد ستیتز (1952ـ1989) پس از جنگ جهانی دوم، بازسازی و توسعۀ صنعتی نیاز به نفت را افزایش داد و نفت‌کش‌هایی برای حمل نفت به محل مصرف، ساخته شدند. کارگاه‌های کشتی‌سازی با سیلی از سفارش برای ساخت نفت‌کش مواجه شدند و ابعاد تانکرها نیز به‌سبب نیازهای اقتصادی افزایش می‌یافت. بحران کانال سوئز در‌ 1956، که جریان‌ آزاد منابع نفت جهانی را مختل کرد، توجه همگان را به‌سمت امکان ترابری تانکرهای عظیم در مسیر دماغۀ امید نیک معطوف کرد. تعطیلیِ طولانی کانال سوئز پس از‌1967، و افزایش عظیم مصرف نفت، منجربه ساخت تانکرهای بسیار بزرگ یا اَبَرتانکرها شد. اخیراً هاورکرافت و قایق‌های باله‌دار (هیدروفویل) برای کاربردهای خاص تکامل یافته‌اند. استفاده به‌منزلۀ کشتی‌هایی برای طی مسافت‌های کوتاه از آن جمله است. مثلاً، کاتامارانهایی که شرکت هاوراسپید در 1991 عرضه کرد، دریای مانش را از دوور تا کاله در 35 دقیقه طی می‌کنند و سرعت آن‌ها 35 گرۀ دریایی 845 کیلومتر در ساعت است. کشتی‌های بادبانی خودکار برای حمل بار و کشتی‌های مَکْلِو در اوایل دهۀ 1990 تکامل یافتند.