اوزان و مقیاس ها

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
نسخهٔ تاریخ ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۵:۲۳ توسط DaneshGostar (بحث | مشارکت‌ها) (جایگزینی متن - '\\1' به '<!--1')
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

اوزان و مقیاس‌ها

11620300.jpg

شیوه‌های سنجش و اندازه‌گیری از دیرزمان در میان اقوام و ملل جهان متداول بوده و هرکدام برای تعیین وزن و حجم و طول و سطح و زمان و غیره از واحدها و مقیاس‌های مختلف استفاده می‌کردند. این واحدها یا یکاها نخست برمبنای اندام‌های بدن انسان نظیر پا، دست، وجب، انگشت و یا موادی مثل گندم و جو انجام می‌پذیرفت. در مورد زمان نیز از طول مدت چرخش زمین به دور خود (یا به اعتقاد آن زمان گردش اجرام آسمانی به دور زمین) و نیز گردش ماه و خورشید و برای اندازه‌گیری روز و ماه و سال استفاده می‌کردند. در اوایل اسلام از مقادیر و اوزان متداول در سرزمین‌های فتح‌شده، به‌ویژه ایران، استفاده می‌شد که به‌تدریج با وضع اصطلاحات جدید تثبیت شد و در کنار کاربرد عرفی آن، کاربرد دینی آن نیز تحت عنوان اوزان، مقادیر و مکاییل (جمع مِکْیال و کِیل) شرعی گسترش یافت. برخی از این مقیاس‌ها و واحدها عبارت بودند از نخود، مثقال، سیر و من برای وزن، فرسنگ، ذرع و اِصْبَع (انگشت) برای طول و جریب برای مساحت. در قرون جدید با پیشرفت علوم و نیاز به دقت و صحت در سنجش و اندازه‌گیری، واحدهای تازه‌ای ابداع شد که در میان آن‌ها به‌ویژه «سلسله یا دستگاه متری» اهمیتی بسزا یافت. دستگاه متری در سراسر جهان به‌کار می‌رود، به استثنای امریکا و انگلستان که در آن هنوز دستگاه قدیمی انگلیسی کاربرد دارد (← نگاه کنید به جدول). امروزه واحد یا یکای اصلی برای اندازه‌گیری طول را متر، برای وزن را کیلوگرم و برای زمان را ثانیه تعیین کرده‌اند و به آن SI یا سیستم بین‌المللی می‌گویند. در ایران تا قبل از مصوبۀ دی‌ماه ۱۳۱۱ش همان واحدهای قدیمی و سنتی به‌کار می‌رفت. در این سال قانونی به‌تصویب رسید که طبق آن «اوزان و مقیاس‌های رسمی مملکت ایران مطابق اصول متری و واحد آن برای طول متر، برای سطح مترمربع، برای حجم مترمکعب و برای وزن کیلوگرم است. اضعاف و اجزای مقیاس‌های مزبور مطابق اصول متری خواهد بود». نیز ← سامانۀ بین‌المللی یکاها

طول
یكای معادل متر نماد یكا
62/0 مایل 1000 km كیلومتر
08/328 فوت 100 hm هكتومتر
81/32 فوت 10 dam دكامتر
37/39 اینچ 1 m متر
94/3 اینچ 1 dm دسی‌متر
39/0 اینچ 1 cm سانتی‌متر
039/0 اینچ 1 m m میلی‌متر
000039/0 اینچ 1 μm میكرومتر
مساحت      
یكای معادل متر مربع نماد یكا
3861/0 مایل مربع 000 000 1 km2 یا sq km كیلومتر مربع
47/2 آكر 000 10 ha هكتار
60/119 یارد مربع 100 a آر
155/0 اینچ مربع 1 cm2 یا sq km سانتی‌متر مربع
حجم      
یكای معادل متر مكعب نماد یكا
307/1 یارد مكعب 1 m3 متر مكعب
023/61 اینچ مكعب 1 dm3 دسی‌متر مكعب
061/0 اینچ مكعب 1 cu cm یا cc و cm3 سانتی‌متر مكعب
نجایش          
یكای معادل یكای معادل یكای معادل متر مكعب نماد یكا
مایع خشك مكعبی      
- - 31/1 یارد مكعب 000 1 kl كیلولیتر
- 84/2 بوشِل 53/3 فوت مكعب 100 hl هكتولیتر
64/2 گالن 14/1 پِك 35/0 فوت مكعب 10 dal دكالیتر
057/1 كوآرت 908/0 كوآرت 02/61 اینچ مكعب 1 I لیتر
057/1 كوآرت 908/0 كوآرت 02/61 اینچ مكعب 1 dm3 دسی‌متر مكعب
21/0 پاینت 18/0 پاینت 1/6 اینچ مكعب 1 dl دسی‌لیتر
338/0 اونس سیال   61/0 اینچ مكعب 1 cl سانتی‌لیتر
27/0 درَم سیال   061/0 اینچ مكعب 1 m l میلی‌لیتر
00027/0 درَم سیال   000061/0 اینچ مكعب 1 μl میكرولیتر
جرم و وزن      
یكای معادل گرم نماد یكا
102/1 تُن كوچك 000 000 1 t تُن متری
2046/2 پوند 000 1 kg كیلوگرم
527/3 اونس 100 hg هكتوگرم
353/0 اونس 10 dag دكاگرم
035/0 اونس 1 g گرم
543/1 گِرِین 1 dg دسی‌گرم
154/0 گِرِین 1 cg سانتی‌گرم
015/0 گِرِین 1 m g میلی‌گرم
000015/0 گِرِین 1 μg میكروگرم