خراج

خراج

مالیاتی که در اراضی اسلامی (← اراضی_اسلامی) بر زمین وضع می‌شود، به خلاف جزیه که مالیات سرانه است (← جزیه). گویا اصل آرامی خراج «هلاک» یا به پهلوی «خراگ» است. گاه این کلمه به معنی مطلق مالیات اسلامی، شامل جزیه، طَسق و قباله به‌کار می‌رود. عُشر یا نیم عشری را که سلاطین از مسلمانان می‌گرفته‌اند نیز خراج نامیده شده است. در اخذ این خراج، علوفه و نیز سایر مخارج کسر می‌شد و چنانچه چیزی باقی نمی‌ماند، از خراج معاف می‌کردند. در بعضی ولایات با تعیین معدل عایدی اراضی، خراج ولایت را تعیین، و در قانون یا بنیچه می‌نوشتند و به اقساط در طی سال دریافت می‌کردند. خراج بر دو نوع است: خراج وظیفه که مالیات بر زمین را گویند؛ و خراج مقاسمه که مالیاتی است بر غلّات و محصولات زمین به نسبت معین مانند ربع یا عشر شیء معین. (← مقاسمه). از نظر فقیهان امامیّه، هر نوع خراج، باید از سوی امام عادل تعیین شود، لکن امامان علیهم‌السلام به‌سبب رعایت مصلحت، اجازه داده‌اند تا در خراج‌هایی که پادشاهان ظالم اخذ می‌کنند تصرف شود. بدین معنی که اگر کسی، به نحوی مانند هدیه یا خریدن، به چنین خراج‌هایی که سلاطین جور گرفته‌اند، دست پیدا کرد، می‌تواند از آن بهره ببرد و بر او واجب نیست که آن را به صاحب اصلی باز گرداند.