گیاهان دارویی

گیاهان دارویی
آن دسته از گیاهان که از اندام‌های مختلف و یا فرآورده‌های حاصل از آن‌ها برای درمان امراض استفاده می‌شود. انسان اولیه به کمک تجربه به دانستنی‌هایی دربارۀ دانش زیست‌شناسی و کاربرد این دانش جهت تشخیص این‌که کدام یک از گیاهان و جانوران دارای ارزش غذایی هستند و از کدامیک به‌علت غیرخوراکی یا سمی‌بودنشان باید اجتناب کرد دست یافت. این اطلاعات از نسلی به نسل دیگر منتقل و در هر نسل اطلاعات جدیدی که حاصل تجربیات جدید است به آن‌ها افزوده شده است. کشف قدرت شفابخش بعضی از گیاهان و یا شیرابه و صمغ آن‌ها یقیناً تصادفی بوده است و هنگامی که چنین مواردی کشف می‌شدند، به علت اهمیت و کاربردشان دیگر فراموش نشده‌اند. مطابق برخی شواهد، بابلی‌ها و مصری‌ها نخستین اقوامی بوده‌اند که از کاربرد طبیعی برخی گیاهان و جانوران اطلاع داشته‌اند. علم گیاهان دارویی امروزی مدیون دانشمندان یونانی چون تئوفراستوس، پلینی، دیوسکوریدوس و جالینوس بوده است. آثار تئوفراستوس و پلینی تا قرن‌ها چراغ راه پویندگان علم گیاه‌شناسی بوده است، و آثار دیوسکوریدوس و جالینوس سهم بسزایی در تدوین متون پزشکی و داروشناسی دورۀ اسلامی داشته است. دیوسکوریوس از خواص دارویی بسیاری از گیاهان عصر خودش مطالبی نوشته است که هنوز هم پس از گذشت نزدیک به دو هزاره، با خواص امروزی این گیاهان مشابهت دارد. جالینوس، پزشک و داروساز قرن دوم، نیز روش‌های تهیۀ برخی داروها را به همراه خواص گیاهان و داروهای مختلف شرح داده است. هرچند ایرانیان از قدیمی‌ترین اقوامی بوده‌اند که از گیاهان به‌عنوان دارو استفاده کرده‌اند اما مطالب موجود در کتب طب سنتی ایرانی و اسلامی بیشتر برگرفته از نوشته‌های دیوسکوریدوس و جالینوس است. از معروف‌ترین گیاه - داروشناسان ایرانی می‌توان به ابن سینا، رازی، ابوریحان بیرونی، حاج زین عطار (علی بن حسین انصاری شیرازی)، عقیلی علوی خراسانی و حکیم مومن اشاره کرد. امروزه، توسعۀ فزاینده داروهای شیمیایی و عوارض جانبی و حاد مصرف این ترکیبات بشر را وادار به روی آوردن مجدد به گیاهان کرده است و علاوه بر بیماران که با تجویز طبیبان سنتی و یا افراد باتجربه اقدام به مصرف گیاهان دارویی می‌کنند، بسیاری از شرکت‌های داروسازی نیز توجه ویژه‌ای به استخراج مواد مؤثر گیاهان و تهیۀ آن‌ها به‌صورت دارو نموده‌اند. در مصرف گیاهان دارویی باید به این امر توجه داشت که مصرف خودسرانه و یا زیاد این گیاهان ممکن است مضرّ باشد، به‌ویژه که برخی گیاهان دارای گروهی از ترکیبات سمی هستند. در طب سنتی از گیاهان دارویی به‌صورت دم‌کرده، جوشانده، عصاره‌گیری، گرد، شربت، پماد، ضماد، حمام‌های گیاهی، پاشویه، بخور و مواد دیگر استفاده می‌کنند.