اتابکان موصل (حک: ۵۴۱ـ۶۶۰ق)
اَتابکان موصل (حک: ۵۴۱ـ۶۶۰ق)
شاخه‌ای از حکمرانان از سلسلۀ آل زنگی در موصل. پس از مرگ عمادالدین زنگی، گروهی از زنگیان به همراهی اَلب ارسلان به موصل بازگشتند و سیف‌الدین غازی اول (حک: ۵۴۱ـ۵۴۴ق)، پسر بزرگ اتابک، را به همّت جمال‌الدین محمد اصفهانی به فرمانروایی خویش برگزیدند. او قلعۀ دارا و ماردین را تصرف کرد، و در ۵۴۳ق، همراهِ برادرش، نورالدین، دمشق را به محاصره درآورد، اما با تبانی مُعین‌الدّین اُنَر با صلیبیان بیت‌‌المقدس مجبور به بازگشت شد. او بر فرمانروایی برادرش، نورالدین، در شام نیز نظارت می‌کرد. پس از او، برادر دیگرش قطب‌الدین مودود (حک: ۵۴۴ـ۵۶۵ق) پس از عقد پیمان صلح با نورالدین به حکومت رسید. وی در دوران حکومتش با همکاری نورالدین، حملاتی به قلمرو صلیبیان کرد. پس از او نیز سیف‌الدین غازی دوم (حک: ۵۶۵ـ۵۷۶ق) و سپس برادرش، عزالدین مسعود اول (حک: ۵۷۶ـ۵۸۹ق) به حکومت رسیدند. دیگر امرای این سلسله عبارت‌اند از نورالدین ارسلان‌شاه اول (حک: ۵۸۹ـ۶۰۷ق)، عزالدین مسعود دوم الملک‌القاهر (حک: ۶۰۷ـ۶۱۵ق)، نورالدین ارسلان‌شاه دوم (حک: ۶۱۵ـ۶۱۶ق) و بالاخره ناصرالدین محمود (حک: ۶۱۶ـ۶۳۱ق). با مرگ ناصرالدین، حکومت اتابکان موصل به پایان رسید، هر چند که مدتی بدرالدین لؤلو، و پسرش اسماعیل نیز حکومت کردند. با حملۀ مغول حکومت آن‌ها نیز خاتمه یافت. اهمیت اتابکان موصل که همزمان با ایوبیان بودند به جهت سهمی است که در جنگ‌های صلیبی داشته‌اند.