باغ
باغ
محوطه‌ای غالباً محصور، ساختۀ انسان با بهره‌گیری از گل و گیاه و درخت، آب و بناهای ویژه که بر قواعد هندسی و نیز نوع باورهای انسانی مبتنی است. باور انسان از باغ به‌منزلۀ بهشت و اشارۀ متون مذهبی به آغاز خلقت آدم و حوا در باغ بهشت، قدیمی‌ترین نشان اهمیت باغ در حیات انسان است. باغ از روزگار قدیم در همۀ تمدن‌ها ازجمله مصر و چین وجود داشته است. در عصر اسکندر مقدونی باغ‌سازی در یونان پیشرفت بسیار کرد. رومی‌ها نیز با اقتباس از باغ‌های یونانی باغ‌های بسیاری احداث کردند. در ایران باستان پیشینۀ باغ به زمان هخامنشیان بازمی‌گردد. کاوش‌های صورت‌گرفته در پاسارگاد حاکی از آن است که واحدهای معماری این شهر به‌صورت مجموعه‌ای در میان باغی بزرگ قرار داشته است. با اسلام آوردن ایرانیان باغ‌سازی، که در پیش از اسلام رواج داشت، در ایران ادامه یافت. ملکشاه سلجوقی چون اصفهان را به پایتختی برگزید چهار باغ‌هایی در این شهر احداث کرد. پیش از تیموریان، حکمرانان آق‌قویونلو نیز به باغ‌سازی پرداختند، ازجمله مهم‌ترین آن‌ها باغ هشت بهشت در تبریز بود. در متون از باغ‌هایی از دورۀ حکومت آل مظفر یاد شده است، ازجمله باغ‌هایی در شهر یزد. بیشتر باغ‌های دورۀ صفوی در دو شهر قزوین و اصفهان و سواحل جنوبی بحر خزر در شرق مازندران احداث شده‌اند. از دوران زندیه شماری باغ باقی است که باغ نظر، باغ جهان‌نما در شیراز، و باغ دولت‌آباد یزد از آن جمله‌اند. در دورۀ قاجار باغ‌سازی در تهران توسعه یافت و با توسعۀ ارتباط با اروپا عناصری از باغ‌سازی غربی در طرح باغ‌های ایرانی راه یافت. ازجمله باغ‌های مهم دورۀ قاجاریه در تهران عبارت‌اند از قصر قاجار، اتابک، نظامیه، باغشاه، و باغ فردوس. باغ ایرانی از نظر طرح و نقشه به سه دسته تقسیم می‌شود: ۱. باغ‌های مسطح و کم‌شیب؛ ۲. باغ‌های شیب‌دار و صفه‌بندی شده و سکودار؛ ۳. باغ‌های احداثی در زمین‌های عارضه‌دار طبیعی با دریاچه‌ها. شکل هندسی باغ‌های زینتی عموماً مستطیل است. ورودی و خیابان‌بندی باغ‌ها به ترتیب به نوع استفاده‌ای که از باغ می‌شده و نقشه و شکل کلی باغ بستگی دارد. جوی‌ها نیز هم حالت آبنما دارند و هم برای آبیاری باغ استفاده می‌شوند. گیاهان باغ به پنج دسته تقسیم می‌شوند: درخت‌های بی‌بر، درخت‌های بی‌بر تزیینی، درخت‌های میوه، گل، و چمن. برخی باغ‌های تاریخی ایران در این دانشنامه معرفی شده‌اند.