برزلیوس، یونس (۱۷۷۹ـ۱۸۴۸)

بِرزِلیوس، یونْس (۱۷۷۹ـ۱۸۴۸)(Berzelius, Jons )

یونس برزلیوس Jons Berzelius
زادروز	اوستر گوتلاند ۱۷۷۹ م
درگذشت	۱۸۴۸ م
ملیت	سویدی
تحصیلات و محل تحصیل	تحصیل علوم طبیعی و پزشکی در دانشگاه اوپسالا
شغل و تخصص اصلی	شیمی دان
گروه مقاله	شیمی
جوایز و افتخارات	تعیین بیش از ۲هزار جرم اتمی نسبی و مولکولی، ابداع نظامی از نمادهای شیمیایی و فرمول ها، کشف سریم، سلنیوم و توریوم

(برسلیوس) شیمی‌دان سوئدی. بیش از ۲هزار جرم اتمی نسبی و مولکولی را به‌دقت تعیین کرد. در ۱۸۱۳ و ۱۸۱۴، نظامی از نمادهای شیمیایی و فرمول‌ها ابداع کرد که اکنون نیز به‌کار می‌روند. او در این نظام اکسیژن را به‌منزلۀ مرجع استاندارد جرم‌های اتمی پیشنهاد کرد. کشف سریم در ۱۸۰۴، سلنیوم در ۱۸۱۷، و توریوم در ۱۸۲۸ ازجمله اکتشافات اوست. برای اولین‌بار سیلیکون را به‌صورت آمورف (بی‌شکل) تهیه، و زیرکونیوم را به‌شکل مجزا جدا کرد. واژه‌های ایزومریسم، آلوتروپی (چندشکلی)، و پروتئین را نیز او وضع کرده است. برزلیوس به این نکته توجه کرد که برخی از واکنش‌ها در مجاورت مواد دیگر، که خود چندان تغییر محسوسی نمی‌کنند، سریع‌تر عمل می‌کنند و فرضیه‌ای را مطرح کرد که بنا به آن، این مواد نیروی کاتالیزگری دارند. مثلاً، پلاتین می‌تواند به واکنش بین گازها سرعت ببخشد. هرچند او ماهیت کاتالیزگر را درک می‌کرد، اما نتوانست هیچ تبیین واقعی از سازوکار آن به‌دست دهد. برزلیوس در اوستر گوتلاند زاده شد و در دانشگاه اوپسالا، علوم طبیعی و پزشکی خواند. سپس به آزمایش‌هایی در زمینۀ شیمی پرداخت. در ۱۸۰۷، در کالج پزشکی استکهلم، استاد پزشکی و داروسازی شد. ضمن مقالاتی که از ۱۸۱۰ تا ۱۸۱۶ منتشر کرد، طرز تهیه، خالص‌سازی، و تجزیۀ حدود ۲هزار ترکیب شیمیایی را معلوم ساخت. درخلال این کار، بسیاری از روش‌های موجود در آن زمان را اصلاح کرد و فنون جدیدی نیز به‌وجود آورد. تجزیۀ کمی در این مقیاس، نظریۀ اتمی جان دالتون، شیمی‌دان بریتانیایی، و قانون نسبت‌های معین ژوزف لوئی پروست، شیمی‌دان فرانسوی، را فراتر از هر شکّی تثبیت کرد. با این روش، برزلیوس برای تعیین اوزان اتمی چهل عنصری که تا آن زمان شناخته شده بودند مهیا شد. در اوایل قرن ۱۹، آشکار شد که می‌توان عناصر را برحسب تشابه خواص شیمیایی آن‌ها دسته‌بندی کرد. کلر، بروم و ید یکی از گروه‌ها را تشکیل می‌دادند. هریک از این عناصر را می‌شد به‌صورت نمک در آب دریا یافت، از این‌رو، برزلیوس نام هالوژن(نمک‌زا) را برای این خانواده وضع کرد. در ۱۸۰۳ کتاب درسی شیمی را نوشت که در آن زمان سریعاً به‌منزلۀ مرجع پذیرفته شد.
 

---