تریاک
تَریاک
ماده‌ای قهوه‌ای‌رنگ، تلخ، مخدّر و اعتیادآور که عمدتاً از شیرابۀ تراونده از پوست (برون‌بر) غوزۀ نارس گونه‌ای از خشخاش (کوکنار)، با نام علمی Papaver Somniferum (خشخاش خواب‌آور) از تیرۀ کوکناریان (Papaveraceae) به‌دست می‌آید. واژۀ افیون که معادل تریاک است از واژۀ opos به معنای «شیرۀ [گیاهی]» منشأ گرفته است. ملل باستان، از صدها سال پیش از میلاد مسیح، افیون را به‌عنوان دارو می‌شناختند. در کتابخانۀ آشور بانی‌پال (قرن ۷پ‌م) از عصارۀ خشخاش، که داروی همۀ دردها بود، نام برده شده است. مصری‌ها کشت خشخاش را از سومری‌ها آموختند. خشخاش از مصر به یونان راه یافت و به‌عنوان داروی مسکّن، خواب‌آور و ضد افسردگی مشهور شد. سایر اعراب نیز از طریق مصریان با این ماده آشنا شدند و آن را به ایران هم آوردند. این ماده برای نخستین‌بار در دورۀ سلطنت سلطان مسعود غزنوی (۴۲۱ـ۴۳۲) به‌عنوان مادۀ مخدر به‌کار رفت. مصرف تریاک به‌صورت خوردن حب تریاک و نوشیدن شربت کوکنار در دورۀ صفوی رواج یافت که با گسترش روزافزون مصرف آن در میان درباریان، گاه و بی‌گاه سلاطین صفوی مصرف آن را ممنوع می‌کردند. تا دورۀ قاجار، کشت خشخاش در ایران رواج نداشت. با سکنی‌گزیدن برخی دراویش هندی و رهنوردان راه طریقت در کنار مقبرۀ شاه نعمت‌الله ولی و اقدام آن‌ها به کشت خشخاش برای تأمین نیاز خود، کشت این گیاه کم‌کم متداول شد. گسترش روزافزون کشت تریاک در اثر رکود سایر محصولات کشاورزی و نیز برخی صنایع، باعث رواج بیشتر مصرف آن شد تا آن‌جا که پس از پیروزی مشروطه، سران مشروطه و حتی برخی علما به مخالفت با تریاک پرداختند. این مخالفت‌ها و برخی قوانین تحدیدی دولت تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت که باعث کاهش کشت آن شد. با پیروزی انقلاب اسلامی کشت آن کاملاً ممنوع شد.