توران (اسطوره)
توران (اسطوره)
در شاهنامه، بخشی از کشور فریدون که سهم پسر میانی او به‌نام تور شد. در شاهنامه و بیشتر داستان‌های روایی، توران سرزمین ترک‌ها و بخشی از سرزمین چین دانسته شده است. بهرغم نظرهای گوناگون، امروز دیگر توران سرزمین ترک‌ها شناخته نمی‌شود و تورانیان قومی ترک نیستند. تورانیان بنا بر اوستای متأخر و متن‌های پهلوی، بهرغم ستیز همیشگی خود با ایرانیان، قومی خویشاوند ایرانیان هستند. همۀ نشانه‌ها حاکی از آن هستند که قوم سکایی ماساگت که کوروش در میان آنان کشته شد یا قوم سکایی اَپَرنی (پَرنی) و داهه که اشکانیان از میان آنان برخاستند، پیوند تنگاتنگی با تورانیان اساطیری ایران دارند. امروز امکان بازشناسی دقیق این قوم‌ها از همدیگر، به‌ویژه از تورانیان خراسان شمالی، که در افسانه‌های اساطیری و حماسی ایرانیان نقشی تعیین‌کننده و در عین حال مبهمی دارند، بسیار ناچیز است. در این میان سکاها هستند که بیشتر از هر قوم این منطقه و به نام‌های مختلف در نوشته‌های مورخان یونانی و رومی حضوری روشن‌تر و فعال‌تر دارند. طرح پیوند میان پرنی‌های سکایی با تورانیانِ هنوز غیر تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار است. جالب توجه است که بیشتر ناموران و پهلوانان در اوستا نیز با تورانیان پیوندی تنگاتنگ دارند. نام همۀ تورانیان نیز در اوستا نامی ایرانی است. دست‌‌کم در این دوره تورانی‌ها ایرانی بوده‌اند و در اوستا هیچ تورانی غیرایرانی به‌‌چشم نمی‌خورد. در بندهای ۱۴۳ و ۱۴۴ از فروردین یشت، در دومین سند مکتوب ایرانی، فَرَوَشی مردان و زنان پاکدین توران و داهی، در کنار هم، ستوده می‌شوند. روی‌‌هم‌رفته در افسانه‌های حماسی‌‌ـ‌‌اساطیری ایران جای زیادی برای عنصرهای غیرایرانی بازنشده است. در شاهنامه نشانی از پهلوانان و قهرمانان سامی و ایلامی به‌‌چشم نمی‌خورد. احتمال دارد که ایرانیان همۀ بیابانگردها را، خواه ایرانی و خواه غیر ایرانی، به‌طور عام تورَه می‌نامیده‌اند. تور در زمان ساسانیان نام جغرافیایی سرزمینی است در خوارزم. مارکوارت در پژوهشی ارجمند تورانیان را با این «تور» در پیوند می‌بیند.