تیر و کمان
تیر و کَمان
ابزاری برای زدن پرتابه‌ای راست و نوک‌تیز به هدفی دور. از قدیم‌ترین جنگ‌افزارهای اختراعی انسان، در جنگ و شکار است. برخی مؤلفان، اختراع این وسیله را به بیش از ۲۵هزار سال پیش از اعصار جدید نسبت می‌دهند. در نقاشی‌های دوران نوسنگی، درون غارها تصاویر شکارچیانِ مجهز به تیر و کمان به چشم می‌خورد. کمان از چوب، شاخ، خیزران و یا ماده‌ای محکم و انعطاف‌پذیر، و تسمه‌ای به‌نام زِه، ساخته میشود. زه معمولاً از روده یا چرم حیوانات است و به دو سر کمان متصل میشود. تیر، چوبه‌ای است راست و صاف با نوک تیز، که در انتهای آن باله‌هایی از پَر نصب میشود تا آن را در مسیر درست هدایت کند. تیرهای اولیه را از چوب یا خیزران می‌ساختند و بر نوک آن پیکانی از استخوان، سنگ و مواد شیشه‌ای آذرین که تراش‌خورده و تیز شده بود، قرار می‌دادند. تیرانداز ته تیر را در نقطۀ وسط زه می‌گذاشت و با یک دست کمان را می‌گرفت و با دست دیگر زه را می‌کشید و تیر را به‌سوی هدف رها می‌کرد. امروزه از تیر و کمان به‌عنوان وسیله‌ای برای ورزش و شکار تفننی استفاده میشود. کمان مدرن را از مواد محکم مصنوعی و تیر را از آلومینیوم یا آلیاژهای سبک و مقاوم کربن می‌سازند و در مسابقه‌های ورزشی، ازجمله المپیک، به‌کار می‌برند. در گذشته سپاهیان ایرانی، مصری، چینی و رومی از سربازان کماندار در جنگ استفاده می‌کردند. بهترین کمانداران باستانی ایران تیراندازان پارتی بودند، که می‌توانستند در حین سواری و تاخت با اسب، دشمن را هدف قرار دهند و از پای درآورند. اسطورۀ آرش کمانگیر نشان‌دهندۀ قدمت تیر و کمان در ایران است. از مهارت حیرت‌انگیز بهرام گور ساسانی نیز در تیراندازی داستان‌ها گفته‌اند. تیر پارتی در غرب و کمانِ چاچی در مشرق‌زمین شهرت داشته است. نوع دیگری از این ابزار، وسیله‌ای است که در تداول عامه تیرکمان خوانده میشود. تیرکمان دوشاخه‌ای دسته‌دار به شکل حرف وای (Y) لاتینی است که با کش یا لاستیک به کفه‌ای، معمولاً چرمی، متصل میشود، و با نهادن ریگ یا شیء کوچک و گِردی در کفۀ چرمی و کشیدن و رهاکردن آن، شیء به سمت هدف پرتاب میشود. از این نوع کمان معمولاً کودکان و نوجوانان برای شکار پرندگان کوچک استفاده می‌کنند. به احتمال فراوان، تیرکمان همان وسیله‌ای است که در تاریخ و ادبیات ایران از آن با عنوان «کمان گووهه» یاد شده است.