حکم شرعی

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

حُکم شرعی

اصطلاحی در اصول فقه، به‌معنای اعتبار شرعی که مستقیم یا غیرمستقیم به عمل مکلف تعلق می‌گیرد. احکام شرعی به تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شوند. حکم تکلیفی حکمی است که به‌طور مستقیم به عمل مکلف تعلق گرفته و به‌منظور طلب یا نهی یا اباحه صادر شده و بر پنج قسم است: وجوب، حرمت، اباحه، کراهت، و استحباب، که به آن‌ها احکام پنج‌گانه شرعی می‌گویند. حکم وضعی تعیین سبب یا شرط یا تعیین مانع از آن است مانند صحت، بطلان، ملکیت، زوجیت و غیره. این احکام به‌صورت غیرمستقیم به عمل مکلف تعلق می‌گیرد مثلاً پس از تحقق زوجیت، پرداخت نفقه واجب می‌شود. امامیه معتقدند هر واقعه‌ای حکمی شرعی دارد. اگر مکلف از حکمی اطلاع نداشت آن حکم بر او مُنجّز نیست و به‌سبب ترک آن بازخواست نمی‌شود. در تقسیم‌بندی دیگر حکم شرعی سه قسم است: ۱. حکم واقعی اولی یعنی حکمی که در عالم واقع بر عنوان اولی فعل، بی‌آن‌که عوارض ثانوی بر آن عارض شود، تعلق یافته مانند وجوب برای روزه؛ ۲. حکم واقعی ثانوی یعنی حکمی که به علت اوصافی نظیر اکراه و اضطرار بر فعل تعلق گرفته است. مانند جواز افطار روزۀ ماه رمضان بر مریض؛ ۳. حکم ظاهری یعنی حکمی که در صورت جهل به حکم واقعی صادر می‌شود مانند حکم به طهارت چیزی که در طهارتش شک داریم.