خواجه عبدالله انصاری

خواجه عبدالله اَنصاری (هرات ۳۹۶ـ همان‌جا ۴۸۱ق)

خواجه عبدالله انصاری
زادروز	هرات ۳۹۶ق
درگذشت	هرات ۴۸۱ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	مفسر، محدث، صوفی و شاعر
لقب	پیرهری و شیخ الاسلام هرات
آثار	تحریر فارسی طبقات الصوفیه
گروه مقاله	ادبیات فارسی، دین اسلام، عرفان
جوایز و افتخارات	نخستین سجع ساز فارسی

پیرِهَری و شیخ‌الاسلام هرات، مفسر، محدث، صوفی و شاعر ایرانی. نسب او به ابوایوب انصاری می‌رسد. علوم مقدماتی را در زادگاهش آموخت. در جوانی در ادب فارسی، عربی و علوم دینی آوازه یافت و رفته‌رفته در حدیث و تفسیر نیز از سرآمدان روزگار خود شد. با آن‌که استادانش در حدیث و فقه شافعی‌مذهب بودند، بعدها مذهب حنبلی را برگزید. مدتی را در نیشابور گذراند و پس از آن به بغداد، خراسان و مکه سفر کرد و به تحصیل علم حدیث پرداخت. در راه بازگشت به هرات به شیخ ابوالحسن خرقانی دست ارادت داد. چون در فقه و حدیث و تفسیر استاد بود، به شیخ‌الاسلام هرات مشهور شد. با این‌که در هرات مخالفانش چندین‌بار او را تهدید و از شهر تبعید کردند، از برپا کردن مجالس تفسیر و حدیث دست برنمی‌داشت. بیشتر شهرت خواجه عبدالله به‌سبب نوشتن تفسیری بر قرآن و تحریر فارسی طبقات‌الصوفیۀ ابوعلی عبدالرحمان سُلَّمی است که آن را به لهجۀ هروی در مجالس وعظ خود می‌گفته و پاره‌ای مطالب نیز به آن افزوده است. سبک او در نگارش میان نثر مرسل و نثر مصنوع است. عبدالله انصاری نخستین سجع‌ساز فارسی به‌شمار می‌رود. از آیات و احادیث در قرینه‌های سجع خود بهره برده و مناجات‌ها و مجالس او معروف است. تألیفات و اشعار او به زبان‌های فارسی و عربی است. از دیگر آثارش: منازل‌السائرین؛ صد میدان؛ رسالۀ ‌الهی‌‌نامه در تصوف که منسوب به اوست؛ مناجات؛ ذم‌الکلام واهله به عربی در ردّ کلام معتزله و اشعریان. برخی رسالات خواجه عبدالله در رسائل خواجه عبدالله انصاری چاپ شده است (تهران، ۱۳۱۹ش).