شست وشوی مغزی

شست‌وشوی مغزی (brainwashing)

اصطلاحی مجازی و استعاری در روان‌شناسی و سیاست. کوششی همه‌جانبه برای نابودکردن باورها و دلبستگی‌های پیشین فرد و جایگزین‌کردن ایدئولوژی و باوری تازه به‌جای آن. در شست‌وشوی مغزی معمولاً فرد را از آشنایان و منابع اطلاعاتی قدیمش جدا می‌کنند و با اعمال روش‌های پیگیر سختگیرانه نوعی اطاعت محض و باورهای جدید در او به‌وجود می‌آورند. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از فشارهای شدید اجتماعی و پاداش‌ها و مزایای بسیار برای همکاری؛ مجازات‌های جسمانی و روانی برای عدم همکاری، ازجمله منزوی‌کردن فرد از اجتماع، محروم‌کردن او از غذا و خواب و پوشاک، و سرانجام زندانی‌کردن و شکنجه که همواره بر شدت آن افزوده می‌شود. البته نتایج این اعمال همواره مثبت نیست و گاه فردی که شخصیت گذشته خود را فراموش کرده و به انسانی تازه بدل شده، می‌تواند با بازگشت و برخورد با گذشته خود و با روش روان‌شناسی اعماق دوباره به حالت قبلی خود بازگردد. شست‌وشوی مغزی عموماً در رژیم‌های توتالیتر، ازجمله کمونیستی و فاشیستی، و نیز در برخی فرقه‌های مذهبی افراط‌گرا به‌کار گرفته می‌شود.