عصمت
عِصمَت
اصطلاحی کلامی و دینی به‌معنای مصونیت از گناه و اشتباه که غالباً دربارۀ پیامبران به‌کار می‌رود، هرچند بر فرشتگان، و در تشیّع به امامان، و در مسحیت به رهبران کلیسا نیز اطلاق می‌شود. مصون بودن پیامبران از گناه و اشتباه، حد اعلای قابلیت اعتماد را به آن‌ها می‌دهد و این لازمۀ نقش پیامبری است چه، در غیر این‌صورت دستگاه آفرینش در اجرای برنامۀ هدایت خود خطا نموده و این، محال است. از این‌رو، پیامبران هم در دریافت وحی و هم در نگهداری آن و هم در تبلیغ آنچه فرا گرفته‌اند مصون هستند. در تبیین عصمت، در حیطۀ مصونیت از گناه، گفته‌اند که افراد آدمی ازنظر ایمان و توجه به آثار گناهان متفاوت‌اند؛ اگر درجۀ ایمان درحدّ شهود و عیان برسد، به حدی که آدمی حالت خود را در حین ارتکاب گناه حالت شخصی ببیند که می‌خواهد زهر کشنده‌ای را بنوشد، در این‌جا احتمال اختیار گناه به صفر می‌رسد همچنان‌که انسان عاقل علاقه‌مند به حیات هرگز دانسته زهر کشنده را نمی‌نوشد، بنابراین پیامبران نه تحت مراقبت یک نیروی غیبی‌اند که مانع از ارتکاب آن‌ها به گناه شود، و نه دربرابر گناه فاقد اختیار و مسلوب‌القدرةاند که اگر چنین بود، عصمت برای آن‌ها کمالی نبود. در مورد مصونیت از اشتباه نیز گفته شده است که آن، مولود نوع بینش پیامبران است به این معنا که پیامبران الهی از درون خود و با علم شهودی با واقعیت هستی ارتباط و اتصال دارند و به عبارت دیگر، با بُنِ هستی و ریشۀ وجود متصل و یکی می‌شوند، و در متن واقعیت اشتباه فرض نمی‌شود، لذا از هرگونه اشتباه مصون و معصوم خواهند بود. دربارۀ جزئیات مسئلۀ عصمت و این‌که آیا همۀ پیامبران از همۀ گناهان حتی گناهان صغیره نیز معصوم‌اند یا تنها در حیطۀ دریافت و ابلاغ وحی چنین مصونیتی دارند و در مسائل شخصی نیازی به چنین عصمت نیست، در میان پیروان ادیان مختلف و نیز فرق مذهبی در عالم اسلام اختلافاتی هست. در کتاب مقدس گناهانی به انبیا نسبت داده شده که همۀ آن‌ها از نگاه قرآن کاملاً خلاف و عاری از حقیقت است، هرچند برخی از آن‌ها از طریق اسرائیلیات به روایات اسلامی نیز راه یافته است. برخی اشارات که در قرآن دربارۀ پیامبران وجود دارد و از ظاهر آن‌ها خلاف عصمت برمی‌آید، همگی از دیدگاه محققین اسلامی قابل تأویل و توجیه‌اند چنان‌که امامان شیعه و نیز مفسران قرآن آن‌ها را تبیین و توجیه کرده‌اند. کتاب تنزیه‌الانبیا و الائمه، از تألیفات سید مرتضی، نمونه‌ای از آن است. در این کتاب پیامبران و امامان شیعه از هر گونه گناه صغیره و کبیره حتی ترک اولی تنزیه شده‌اند. فقهای اهل سنّت قائل به بری از خطابودن اجماع عالمان‌اند، امّا شیعیان اجماع اندیشمندان دینی را تنها در صورتی که کاشف از قول معصوم باشد، معتبر و بری از خطا می‌دانند. نیز ← عصمت_کلیسا