عکاسی در ایران
عکاسی در ایران
عکاسی به‌طور جدی در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه به ایران راه یافت. البته قبل از او ملکه ویکتوریا و تزار نیکلای اول هر یک، دستگاهی عکاسی برای محمدشاه فرستادند، و نیکلای پائولف[۱] روس در ۱۲۵۸ق، و ژول ریشار[۲] فرانسوی در ۱۲۶۰ق، آن‌ها را به‌کار انداختند، و از محمد شاه، ناصرالدین میرزا ولیعهد، و خواهرش عزت‌الدوله، تصاویری بر صفحۀ فلزی ثبت کردند. پس از آن شماری از خارجیان در اوایل سلطنت ناصرالدین‌شاه، عکس‌هایی از مناظر و مردم ایران پدید آوردند. از هنگام گشایش دارالفنون، نخستین گروه معلمان خارجی، یک استودیوی عکاسی، یک داروخانه، و یک آزمایشگاه فیزیک و شیمی در آن دایر کردند. عکاسی از ۱۲۷۶ـ۱۲۷۷ق از برنامه‌های درسی گروه شیمی دارالفنون شد. چندی نگذشت که عکاسی در دربار ناصری ارج و قرب پیدا کرد، و به‌فرمان ناصرالدین‌شاه یک عکاس حرفه‌ای با نام فرانسیس کارلهیان، برای آموزش علمی این فنّ به ایران دعوت شد، و به یکی از غلام‌بچگان درباری با نام آقارضا، عکاسی آموخت. آقارضا در ۱۲۸۰ق به لقب عکاس‌باشی نائل آمد، و نخستین عکاس ایرانی بود که از دستگاه آگراندیسور در ۱۲۸۷ق برای بزرگ‌نمایی عکس بهره جست. آقارضا مدیر عکاس‌خانۀ مبارکه در کاخ گلستان بود، و بعدها شاگردش، عباسعلی بیک را واداشت تا عکاس‌خانه‌ای برای مردم دایر کند. عکاسی در مصورساختن روزنامه‌های عصر ناصری نقش بسزایی داشت. نخست از شخص یا منظرۀ دلخواه عکس می‌گرفتند و سپس نقاش، آن عکس را مقابل آینه می‌گذاشت و با نگاه‌کردن به تصویر عکس در آینه، به تصویرگری می‌پرداخت. به‌فرمان ناصرالدین‌شاه برخی افراد مستعد، برای آموزش عکاسی به خارج از کشور اعزام شدند؛ عبدالله میرزا قاجار، و میرزا حسینعلی از آن جمله‌اند. آنتوان سوروگین از عکاسان نامدار دورۀ قاجار بود. شخص ناصرالدین‌شاه نیز عکاس قابلی بود.
در دورۀ مظفری عکاسی نسبت به دورۀ ناصری افول کرد. با شروع وقایع مشروطه، بار دیگر عکس و عکاسی جانی دوباره گرفت. در دورۀ پهلوی اول نقطۀ شاخصی در عکاسی ایران به‌چشم نمی‌خورد. در دورۀ پهلوی دوم و از ۱۳۴۹ش، به همت میرهادی شفائیه در برخی از دانشگاه‌ها عکاسی تدریس شد. در دورۀ انقلاب، و جنگ عراق علیه ایران عکاسی در ایران توجه بسیاری را برانگیخت. رشتۀ عکاسی از ۱۳۶۲ در مقطع کارشناسی و از ۱۳۷۳ش در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های ایران بنیاد نهاده شد. برخی از عکاسان ایرانی جنگ، از عکاسان برجستۀ خبری و فتوژورنالیست‌های نامدار جهان به‌شمار می‌روند.
پس از دوم خرداد ۱۳۷۶ش، با تکثّر مطبوعات و فارغ‌التحصیلی شمار بسیارِ دانشجویان عکاسی، و نیز فضای باز سیاسی، در عرصۀ عکاسی خبری و مطبوعاتی ایران گام بلندی برداشته شد. نشر نوشته‌ها و کتاب‌های عکاسی در ایران تقریباً با ورود پدیدۀ عکاسی به ایران هم‌زمان است، و تاریخ نشر کهن‌ترین نوشته در زبان فارسی در باب عکاسی، به پیش از ۱۲۷۴ق باز می‌گردد؛ لیکن مجله‌های عکاسی در ایران پس از انقلاب رشد نظرگیری داشته‌اند، که با مجلۀ مردمک در ۱۳۵۹ش آغاز می‌شود. پس از آن در ۱۳۶۵ش مجلۀ عکس منتشر شد که طولانی‌ترین عمر انتشار را در میان مجلات عکس ایران دارد. برخی از دیگر مجله‌های عکاسی عبارت‌اند از مجلۀ تصویر (۱۳۷۱ش)، فصلنامۀ عکسنامه(۱۳۷۷)، دوربین عکاسی (۱۳۸۱ش)، حرفه: هنرمند ـ فصلنامه‌ای در باب عکاسی، نقاشی و سینما ـ (۱۳۸۱ش)، و فصلنامۀ عکاسی خلاق (۱۳۸۲ش). مجلۀ تصویر نیز پیش از انقلاب منتشر می‌شد (۱۳۵۱ـ۱۳۵۳ش).
از عکاسان شاخص معاصر می‌توان به احمد عالی، بهمن جلالی، مریم زندی، کاوه گلستان و ... اشاره کرد.