فتوت
فُتُوّت
(یا: جوانمردی؛ در عربی از فَتی به‌معنی جوان، نیز به‌معنی بخشندگی، مردانگی، سخا و کرم) از آیین‌هایی که در جهان اسلام پس از تصوف در شمار رایج‌ترین آیین‌ها بوده است. در اخلاق و ادب، شامل فضایلی است مانند بزرگواری، سخاوت، رشادت و جز آن‌ها که این رفتار را از یک فتیِ حقیقی انتظار داشتند و نیز به‌معنی اجتماعی از جوانان که این فضایل مذکور را وظیفۀ خود می‌دانستند. فتوت آیینی ایرانی است که سرچشمه‌های آن را شاید در آیین مهر یا میترائیسم باید جُست. دور نیست که حتی پس از ظهور اسلام، این آیین از ایران به شبه‌جزیرۀ عربستان رفته باشد. پیروان این آیین را جوانمردان یا فتیان گویند. در میان اعراب قدیم فتوت به‌معنای منتهای مفهوم انسانیت بود و از میان آن فضایل، بیشتر به سخاوت و شجاعت توجه داشتند و بعدها این دو فضیلت از ارکان اصلی فتوت شد. فتی از دیدگاه عرفانی و تمثیلی وصف سالکی است که به کمال فطرت خود و به منزلگه دل رسیده باشد. آداب تشرّف به جوانمردی عبارت بوده است از میان‌بستن شَدّ، پوشیدن شلوار فتوت، و نوشیدن قدح آب و نمک یا شیر و نمک. ظاهراً اصول جوانمردی در قرن ۵ق تکوین یافته و در فتوت‌نامه‌های فراوانی به نگارش درآمده، ازجمله فتوت‌نامۀ عبدالرزاق کاشانی، فتوت‌نامۀ شمس‌الدین آملی، فتوت‌نامۀ شهاب‌الدین عمر سهروردی و فتوت‌نامۀ نجم‌الدین زرکوب تبریزی. فتوت با آداب و تشکیلاتی خاص تا قرن ۸ق در سرتاسر بلاد اسلامی انتشار داشت و اما بعد، به‌صورت تشکیلاتی رسمی از‌میان رفت. نیز← جوانمردان