فرغانی، ابوالعباس احمد بن محمد (قرن ۳ق)
فَرغانی، ابوالعباس احمد بن محمد (قرن ۳ق)
منجم مسلمان متولد فرغانۀ ماورأالنهر (سُغد) که از منجمان و اختربینان بارگاه مأمون و متوکل عباسی شد. از سوی متوکل سرپرستی و نظارت بر ساخت نیل‌سنج بزرگ در فسطاط بر‌عهدۀ او گذاشته شد. این اسباب عمق آب نیل را به‌خصوص در هنگام طغیان می‌سنجید. فرغانی نظریۀ بطلمیوس و مقداری را که برای تقدیم اعتدلین به‌دست می‌داد تأیید می‌کرد ولی اعتقاد داشت که این تقدیم نه فقط در مورد ستارگان بلکه درخصوص سیاره‌ها نیز دخیل است. او قطر زمین را ۶,۵۰۰ میل (۱۰,۴۶۰ کیلومتر) می‌دانست و فواصل اعظم سیاره‌ها و قطر‌های ظاهری‌شان را با تکیه بر امکانات و دانسته‌های روزگار خود محاسبه کرده بود. مهم‌ترین اثر او فی حرکات السماویه و جوامع‌النجوم گزارشی غیر ریاضی و جامع از اصول اخترشناسی بطلمیوسی است که گراردوی کرمونایی، و چند تن دیگر آن را به لاتینی و عبری ترجمه کردند. جوامع کتابی نسبتاً مختصر و قابل فهم بود و در اروپای قرون میانه نفوذ گسترده‌ای یافت. این اثر تا پیش از روزگار رگیومونتانوس از تألیفات دیگر منجمان مسلمان رواج بیشتری داشت. نام فرغانی با تلفظ تحریف‌شده لاتینی آلفردگانوس در نجوم اروپا جایگاه والایی یافت. الکامل فی‌الاسطرلاب و فی صنعة‌الاسطرلاب از دیگر آثار او هستند. او تألیفاتی هم در مورد ساعت آفتابی داشت و شرحی نیز بر جدول‌های نجومی خوارزمی داشت که مفقود شده امّا مورد استفادۀ ابوریحان بیرونی بوده است.