فیلم سازی ایران، دفاتر
دفاتر فیلم‌سازی ایران
(یا: استودیوهای فیلم‌سازی) از ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ش به‌جز چند استودیوی فیلم‌سازی مانند عصر طلایی (تأسیس ۱۳۲۹ش)، پارس فیلم (۱۳۳۰)، میثاقیه (۱۳۳۸) و حسام‌فیلم (۱۳۴۲)، سرمایه‌گذاران و تهیه‌کنندگان متعددی وارد کار سینما شده‌اند بی آن‌که بتوانند دوام بیاورند. ازجملۀ این استودیوها عبارت‌اند از مدائن (تأسیس ۱۳۳۰)، اوریانتال (۱۳۳۳)، ری فیلم (۱۳۳۳)، زهره فیلم (۱۳۳۴)، ایران‌نما (۱۳۳۶)، الوند (۱۳۳۸)، خاورمیانه (۱۳۳۹) و دوتا فیلم (۱۳۴۲). در این سال‌ها یکی از مشکلات اصلی، که در بحران تولید سینمایی نیز بی‌تأثیر نبود، ضعف مالی و مادی دفاتر فیلم‌سازی و عدم حمایت واقعی دولت از صنعت سینما بود. در چنین وضعی اختلاف بین تهیه‌کنندگان و صاحبان استودیوهای فیلم‌سازی نیز مزید بر علت بود، و رقبای قوی‌تر مثل اسماعیل کوشان (پارس فیلم) و مهدی میثاقیه (استودیو میثاقیه) درپی بیرون‌راندن و ساقط‌کردن همکاران ضعیف‌تر از گردونۀ تولید فیلم بودند. همچنین حضور گسترده و بی‌رویۀ سرمایه‌گذاران و نزول‌خوارانی که بیش از هر چیز به ساختن فیلم‌های ارزان و نازل و کسب سود بیشتر می‌اندیشیدند، موجب ورشکستگی تهیه‌کنندگان خرده‌پایی شد که در‌برابر رقبای قوی‌تر توانایی ادامۀ فعالیت نداشتند. اتحادیۀ صنایع فیلم ملی ایران از ۶۹ تهیه‌کننده (درواقع پانزده تهیه‌کننده صاحب سرمایه و متنفذ) تشکیل شده بود، که کوشان، میثاقیه، ژوزف واعظیان، علی‌اکبر دهقان، عباس همایون، جمشید شیبانی و مجید محسنی تعدادی از آنان بودند. به‌جز آنچه ذکر شد ایران فیلم، آژیر فیلم، کاراوان فیلم، مولن‌روژ، مهرگان فیلم، نقش جهان، اطلس فیلم، آر بی، تخت جمشید، اسکار فیلم، پانوراما، سازمان سینمایی پیام، سازمان سینمایی چهل‌ستون، پارسا فیلم، پوریا فیلم، تینا فیلم، سازمان سینمایی ژورک، سازمان سینمایی مشعل، شرکت سینما تئاتر رکس، شرکت سینمایی چهار نام، فردوسی فیلم، سازمان سینمایی پاناسیت، فروردین فیلم، فیلمکو فیلمز، گروه سینماهای متحد تهران، مهتاب فیلم، هاملت فیلم، یزد فیلم، آریانا فیلم، پارسا فیلم، تل فیلم، سازمان سینمایی تصاویر و سازمان سینمایی شهر فرنگ فعال‌ترین استودیوهای دو دهۀ ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ بودند. یگانه مرکز دولتی که گاهی در ساختن فیلم‌ها مشارکت می‌کرد تل فیلم (وابسته به تلویزیون ملی ایران) بود؛ اما در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با حذف تهیه‌کننده‌های قدرتمند و به‌منظور اعمال «سیاست‌های هدایتی و حمایتی» و برای کمک به راه‌اندازی سینمای ایران، بخش دولتی حضوری فعال در تولید و سرمایه‌گذاری فیلم‌ها به‌عهده گرفت. بنیاد سینمایی فارابی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و در سال‌های بعدتر حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی (سازمان توسعۀ سینمایی سوره)، مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه حرفه‌ای، سیمای جمهوری اسلامی و سیما فیلم فعال‌ترین نهادهای دولتی در تولید فیلم بودند. در بخش خصوصی نیز هدایت فیلم، پویا فیلم، آرمان فیلم و پخشیران فعالیت گسترده و بادوام‌تری نسبت به سایر همکاران خود داشتند.