لاتینی، ادبیات

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

لاتینی، ادبیات (Latin literature)
ادبیات به زبان لاتینی. از کهن‌ترین دورۀ ادبیات لاتینی، قبل از قرن ۳پ‌م، که فقط تعدادی سرود و کتیبه از آن بر‌جای‌مانده است. لیویوس آندرونیکوس[۱] با ترجمۀ اودیسه[۲] و نمایش‌نامه‌های یونانی به لاتین، (ح ۲۸۴ـ۲۰۴پ‌م) این ادبیات را متأثر از ادبیات یونانی کرد. نایویوس[۳] و اِنیوس[۴]، کوشیدند حماسه‌هایی را با مضامین میهن‌پرستانه تصنیف کنند؛ نایویوس از وزن بومی «ساتورنی[۵]» استفاده کرد، اما انیوس وزن سداسی یونانی را به‌کار برد. پلاوتوس[۶] و تِرِنس[۷]، با موفقیت، کمدی یونانی را برای اجرا بر صحنۀ لاتینی تنظیم کردند. آکیوس[۸] و پاکوویوس[۹] شعر تراژیک[۱۰] را تصنیف کردند. لوکیلیوس[۱۱] (۱۹۰ـ۱۰۳پ‌م) بنیاد‌گذار شعر رواقی[۱۲] و کاتوی بزرگ[۱۳] نویسندۀ نخستین آثار منثور مهم در زبان لاتینی بودند.

عصر طلایی (۷۰پ‌م ـ۱۸م). شکوفایی شعر لاتینی با آثاری چون در ماهیت اشیا[۱۴]، اثر لوکرتیوس[۱۵]، و اشعار غنایی و شورانگیز کاتولوس[۱۶] آ‎غاز شد. خطابه‌ها، مقاله‌های فلسفی، و رساله‌های سیسرون[۱۷] به‌صورت الگویی برای نثر لاتینی درآمد. یادداشت‌های سزار دربارۀ جنگ‌هایش در همین دوره از جمهوری روم شکل گرفت. سایر نویسندگان آثار منثور این دوره عبارت‌اند از کورنلیوس نپوس[۱۸]، سالوست[۱۹]، و مارکوس ترنتیوس وارو[۲۰].

عصر اوگوستوس (۴۳پ‌م ـ۱۸م). این دوره شکوفاترین دوران ادبیات لاتینی، در عصر طلایی، است. در اشعار ویرژیل[۲۱] و هوراس[۲۲] و آثار لیوی[۲۳]، مورخ، که از درباریان اوگوستوس بودند، احساسات شدید میهن‌پرستانه وجوددارد. ویرژیل مصنف حماسۀ بزرگ لاتینی اِنِئید[۲۴] است و هوراس به غزل و هجو شوروحالی خاص بخشید. شاعران جوان‌تر این دوره عبارت‌اند از اووید[۲۵]، که مطالب طنزآمیزی دربارۀ عشق و اسطوره نوشت، تیبولوس[۲۶] و پروپرتیوس[۲۷]، که مرثیه و اشعار جنسی می‌‌سرودند. تراژدی نیز مجدداً رواج یافت و افرادی چون آسینیو پولیو[۲۸] (۷۶پ‌م ـ۵م)، واریوس روفوس[۲۹] (‌۷۴ـ۱۴پ‌م)، و اوگوستوس به آن می‌پرداختند.

عصر نقره‌ای (۱۸ ـ ح ۱۳۰م). دومین دورۀ مهم ادبیات امپراتوری با ظهور نویسندگان دوران حکومت نرون[۳۰] آغاز می‌شود: سِنِکا[۳۱]، فیلسوف رواقی؛ لوکان[۳۲]، نویسندۀ حماسۀ فارسالیا[۳۳]؛ پرسیوسِ[۳۴] طنز‌پرداز؛ و پترونیوس[۳۵] رمان‌نویس. سال‌های پایانی قرن ۱ و آغاز قرن ۲ افرادی چون تاکیتوس[۳۶]، مورّخ و سالنامه‌نویس، و یوونال[۳۷]، شاعر طنزپرداز، ظهور کردند؛ سایر نویسندگان این دوره عبارت بودند از مارسیالِ[۳۸] قطعه‌پرداز و نویسندۀ دایرة‌المعارف علمی، پلینی مهتر[۳۹]، پلینی کهتر[۴۰]، رساله‌نویس، کوئینتیلیان[۴۱]، منتقد، سوئتونیوس[۴۲]، مورخ، و استاتیوس[۴۳]، شاعر حماسی. از قرون‌ ۲ تا ۵ م فقط یک نویسندۀ مهم غیرمسیحی ظهور کرد که آپولیوس[۴۴] نام داشت، اما نویسندگان مسیحی توانایی چون ترتولیانوس[۴۵] و سیپریان[۴۶] نیز وجود داشتند، که دنباله‌رو آرنوبیوس[۴۷] ( ـ۳۲۷م) و لاکتانیتوس[۴۸] ( ـ۳۲۵م) بودند. در قرن ۴،‌ افرادی چون اوسونیوس[۴۹]، کلودیان[۵۰]، و شاعران مسیحی، ازجمله پرودنتیوس[۵۱] و آمبروز قدیس[۵۲] شعر را احیا کردند. دورۀ کلاسیک با تألیف کتاب شهر خدا[۵۳]، به قلم اوگوستین قدیس[۵۴]، و ترجمۀ کتاب مقدس، به قلم جروم قدیس[۵۵]، به پایان رسید و قرون وسطا آغاز ‌شد.

قرون وسطا. در قرون وسطا، لاتینی زبان کلیسا بود و معمولاً برای نوشتن آثاری در زمینه‌های الهیات، فلسفه، سرگذشت‌ها،‌ و آثار عالمانه کاربرد داشت. شعر لاتینی، که با قافیه و وزن غیر کلاسیک منطبق شده بود، برای سرودهای مذهبی و نیز تصنیف‌های غیرمذهبی عالمان، ازجمله کارمینا بورانا[۵۶] استفاده می‌شد. لهجۀ لاتینی قرون وسطایی به‌‌تدریج به زبان‌های رُمانس[۵۷] ملی و محلی، ازجمله فرانسوی، ایتالیایی، و اسپانیایی تغییر یافت. حتی پس از دوران اصلاحات دینی نیز لاتینی زبان بین‌المللی عالمان و نویسندگان انگلیسی‌زبانی چون تامس مور[۵۸]، فرانسیس بیکن[۵۹]، جان میلتون[۶۰]، و بسیاری دیگر بود.

 


  1. Livius Andronicus
  2. Odyssey
  3. Naevius
  4. Ennius
  5. Saturnian
  6. Plautus
  7. Terence
  8. Accius
  9. Pacuvius
  10. tragic
  11. Lucilius
  12. Stoic
  13. Cato the Elder
  14. De Rerum natura
  15. Lucretius
  16. Catullus
  17. Cicero
  18. Cornelius Nepos
  19. Sallust
  20. Marcus Terentius Varro
  21. Virgil
  22. Horace
  23. Livy
  24. Aeneid
  25. Ovid
  26. Tibullus
  27. Propertius
  28. Asinius Pollio
  29. Varius Rufus
  30. Nero
  31. Seneca
  32. Lucan
  33. Pharsalia
  34. Persius
  35. Petronius
  36. Tacitus
  37. Juvenal
  38. Martial
  39. Pliny the Elder
  40. Pliny the Younger
  41. Quintilian
  42. Suetonius
  43. Statius
  44. Apuleius
  45. Tertullian
  46. Cyprian
  47. Arnobius
  48. Lactantius
  49. Ausonius
  50. Claudian
  51. Prudentius
  52. St Ambrose
  53. City of God
  54. St Augustine
  55. St Jerome
  56. Carmina Burana
  57. Romance languages
  58. Thomas More
  59. Francis Bacon
  60. John Milton