لگومینوسه
لِگومینوسِه (Leguminosae)
(یا: بقولات) در گیاه‌شناسی، تیرۀ نخود[۱]، شامل بیش از ۱۶هزار گونۀ دولپه‌ای درختی، درختچه‌ای، بوته‌ای، بالارونده، و علفی. این گیاهان مانند غلات اهمیت بسیار دارند، زیرا احتیاجی به کود نیتروژنی ندارند و خاک را از نیتروژن غنی می‌کنند. میوۀ این تیره دولپه‌ای است. این میوه شامل برچه‌ای منفرد است که وقتی برسد، در امتداد هر دو کناره باز می‌شود و دانه‌ها را آزاد می‌کند. گاهی، مثلاً در اولکس فرنگی[۲]، دانه‌ها با انقباض ناگهانی کناره‌های غلاف به‌شدت به بیرون پرتاب می‌شوند. گاهی نیز، مثلاً در گونه‌ای ماش[۳]، میوه‌ها در عرض می‌شکنند یا این که مانند شبدر هرگز سر باز نمی‌کنند. برگ‌های لگومینوسه زیر دُم‌برگ خود گوشوارک‌هایی دارند که غالباً مرکب‌اند و معمولاً ترکیب شانه‌مانندی دارند. گاهی نیز پیچک‌هایی در نوک برگ‌ها دارند. مشخصۀ دیگر این تیره وجود گرهک‌های ریشه‌ای است که شامل باکتری‌های ریشه‌زی‌اند. این باکتری‌ها میله‌ای‌شکل و نیتروژن‌زایند و در ریشۀ لوبیا و شبدر و امثال آن زندگی می‌کنند و نیتروژن جو را به‌شکل مناسب برای گیاهان تثبیت می‌کنند (← چرخۀ نیتروژن). انواع بنشن در تیرۀ بقولات عبارت‌اند از نخود[۴]، لوبیا[۵]، دانه‌های غنی از پروتئین، شبدر[۶]، و دیگر گیاهان علوفه‌ای[۷]. تیرۀ بقولات غالباً به سه زیر تیره تقسیم می‌شود: میموزا، گل ارغوان، و پروانه‌داران. زیرتیره میموزا گاهی تیره اصلی نیز به‌حساب می‌آید. این زیرتیرۀ غالباً گل‌های کوچکی با تقارن شعاعی و با تعداد فراوانی پرچم دارد. شناخته‌شده‌ترین جنس این زیرتیره اقاقیا[۸]ست. در زیرتیرۀ گل ارغوان[۹] تعداد پرچم‌ها اندک است و پنج گلبرگ به‌صورت ناهمسان قرار گرفته‌اند: یک گلبرگ سه‌گوش در بالاترین نقطه، یک درفش در بالا، دو بال جانبی، و دو گلبرگ در قسمت انتهایی که بال‌ها را دربر‌می‌گیرد. گیاهان این زیرتیره عمدتاً از نوع سخت‌بافت مناطق گرمسیری‌اند. بعضی از گونه‌های کاسیا Casia و درخت ارغوان Cercis siliquastrum به‌ندرت در نواحی معتدل به‌صورت گیاه زینتی کاشت می‌شوند. در زیرتیرۀ پروانه‌آسایان[۱۰]، راست‌گلبرگ، بال، و ته‌ساقه‌ها کاملاً تمایز یافته‌اند و بال‌ها بند خارجی گلبرگ‌های ته‌ساقه را دربر‌می‌گیرند. این گیاهان دَه پرچم دارند که تقریباً همیشه پیوسته به هم‌اند یا نُه پرچم متصل به‌هم و یک پرچم مجزا از بقیه است.