مایتنر، لیزه (۱۸۷۸ـ۱۹۶۸)
مایْتْنِر، لیزِه (۱۸۷۸ـ۱۹۶۸)(Meitner, Lise)
فیزیــک‌دان ســوئدی. زادۀ اتریش و همکار پرتو‌شیمی‌دان آلمانی، اوتو هان[۱]، بود. برای اولین‌بار تشخیص داد که ضمن تحقیق مشترکی با هان تصادفاً موفق به شکافت اورانیوم شده‌اند. همچنین، آنان عنصر پروتاکتینیوم را در ۱۹۱۸ کشف کردند. این بانوی فیزیک‌دان از همکاری با طرح بمب اتمی امتناع ورزید. مایتنر در وین زاده شد. در آن‌جا و دانشگاه برلین درس خواند. به‌منظور فعالیت‌های پژوهشی در زمینۀ پرتوزایی[۲] در انستیتوی شیمی کایزر (قیصر) ویلهلم[۳] به همکاری با هان پرداخت، ولی به‌سبب آن‌که زن بود، مدیر گروه، امیل فلیشر[۴]، اجازه نداد در آزمایشگاه کار کند. آن دو مجبور شدند آزمایشگاه کوچکی را در کارگاه نجاری راه‌اندازی کنند. با این همه، مایتنر و هان در ۱۹۱۷ مشترکاً مدیریت مؤسسه را برعهده گرفتند و مایتنر به ریاست گروه فیزیک نیز برگزیده شد. در ۱۹۱۲، دستیار ماکس پلانک[۵] در مؤسسۀ فیزیک نظری برلین[۶] شد و در ۱۹۲۶، در دانشگاه برلین به مقام استادی رسید. در ۱۹۳۸، مجبور به ترک آلمان نازی شد و طولی نکشید که در مؤسسۀ فیزیک نوبل در استکهلم مشغول کار شد. کمیسیون انرژی اتمی سوئد در ۱۹۴۷ آزمایشگاهی برای او تأسیس کرد، و بعدها در زمینۀ طرح رآکتور هسته‌ای آزمایشگاهی به تحقیق پرداخت. طی دهۀ ۱۹۲۰، مایتنر ارتباط بین تابش‌دهی گاما و بتا را بررسی کرد و برای اولین‌بار گسیل الکترون‌های اوژه[۷] را توضیح داد. الکترون اوژه الکترونی است که هنگام سقوط یک الکترون از پوستۀ بالاتر به پوستۀ پایین‌تر در اتم به‌جای فوتون گسیل می‌شود. در ۱۹۳۴، مطالعه در زمینۀ آثار بمباران اورانیوم با نوترون را با همکاری هان شروع کرد. تا زمان فرار مایتنر از آلمان، مشخص نبود که بمباران نوترونی، برخلاف انتظار، منجربه تولید عناصر فرا اورانیوم نشده، بلکه سه ایزوتوپ باریوم پدید آورده بود. مایتنر و خواهرزاده‌اش، اوتو فریش[۸]، به این نتیجه رسیدند که هستۀ اورانیوم براثر بمباران نوترون تقسیم می‌شود و این فرآیند را شکافت[۹] نامیدند. مقاله‌ای تحلیلی آن‌ها در ۱۹۳۹ منتشر شد و مطالعات مایتنر برای پی‌بردن به ماهیت محصولات شکافت ادامه یافت. تحقیقات بعدی او دربارۀ تولید گونه‌های پرتوزای جدید با استفاده از سیکلوترون[۱۰] بود و علاوه بر آن، به عرضۀ مدل پوسته‌ای هسته نیز کمک کرد.