موسیقی شعر (کتاب)
موسیقی شعر (کتاب)
کتابی از محمدرضا_شفیعی_کدکنی دربارهی عروض، ردیف و قافیه و انواع موسیقی در شعر فارسی. این کتاب نخستین بار در سال 1358 توسط نشر توس در 254 صفحه چاپ و منتشر شد. به دلیل استقبال، به سرعت نایاب شد و مولف کتاب به خاطر چند مسافرت طولانی به خارج از کشور و همچنین تغییراتی که برای کتاب در نظر داشت از تجدید چاپش ممانعت کرد. در سال 1368 با افزودن مقالاتی که حجم کار را به بیشتر از دوبرابر رساند توسط نشر آگه تجدید چاپ و در چاپ سوم (1370) نیز بخشی از مقدمه‌ی کتاب حذف شد. نهایتا چیزی که بعد از این تاریخ مدام تجدید چاپ شده شامل 679 صفحهی قطع رقعی میشود. کتاب بعد از چند مقدمه که متعلق به چاپهای مختلفش است در 6 فصل و با تفصیل زیر تدوین شده است:
فصل 1: 1. شعر: رستاخیز کلمات؛ ۲. وزن و موسیقی شعر؛ ۳. تعاریف قافیه؛ ۴. نقش‌های قافیه در ساختار شعر؛ ۵. قافیه در ادبیات و شعر ملل؛ ۶. ردیف: ویژگی شعر ایران؛ ۷. نقد قافیه‌اندیشی؛ ۸. نگاهی به قالب‌های شعر فارسی
فصل 2: ۱. شعر_منثور؛ ۲. در جستجوی عناصر موسیقایی شعر منثور؛ ۳. مبانی موسیقایی صنایع بدیعی؛ ۴. دلالت موسیقایی کلمات
فصل 3: ۱. فارابی و موسیقی شعر؛ ۲. از موسیقی کیهانی تا موسیقی شعر (آراء فلاسفه‌ی اخوان_الصفا)؛ ۳. ابن‌سینا و موسیقی شعر؛ ۴. شعر و اوزان شعر: ابن سینا و طبقه‌بندی بحور عروضی
فصل 4: ۱. یکی از عوامل ساخت و صورت در موسیقی شعر فردوسی؛ ۲. چندآوایی موسیقی در منظومه‌ی شمسی غزل‌های مولانا؛ ۳. این کیمیای هستی: عامل موسیقایی در تکامل جمال‌شناسی شعر حافظ
فصل 5: ۱. رودکی و رباعی؛ ۲. نکته‌ای در استمرار اوزان غیرعروضی؛ ۳. کهن‌ترین نمونه‌ی «بحر_طویل فارسی» و رابطه‌ی آن با «بند» عربی؛ ۴. منظومه‌ای حماسی در وزن هجایی از قرن هشتم هجری؛ ۵. دربارهی سابقه‌ی وزن هجایی در زبان فارسی؛ ۶. تجربه‌ی شعر فارسی در عروض هندی؛ ۷. تجربه‌ی عروض آزاد در قرن دوازدهم؛ ۸. یکی از خسروانی‌های باربد، کهن‌ترین نمونه‌ی شعر فارسی؛ ۹. باربد و بربط
فصل 6: ذیل: ترجمه‌ی شعرهای عربی؛ واژه‌نامه‌ی فارسی ـ انگلیسی؛ واژه‌نامه‌ی انگلیسی ـ فارسی؛ فرهنگواره‌ی موضوعی؛ فهرست اعلام؛ مشخصات مراجع
موسیقی شعر مهمترین کتاب برای پژوهش دربارهی موسیقی شعر فارسی و اثری است که طی سه دههی اخیر به عنوان کتاب درسی در رشتهی ادبیات فارسی دانشگاههای ایران تدریس میشود. در موسیقی شعر، شفیعی کدکنی تعاریف و اصطلاحات جدیدی را پیشنهاد میکند که اغلب آنها امروزه در میان اهالی شعر و ادبیات پذیرفته شده‌اند. مهمترین کار بدیع و البته جنجال برانگیزی که شفیعی کدکنی در این کتاب انجام داده قائل شدن به چهارنوع موسیقی مختلف در شعر، به این شرح، است: موسیقی بیرونی (یا همان اوزان عروضی و نیمایی)؛ موسیقی کناری (هماهنگی و نسبت ترکیبی کلمات و طنین هر حرف در کنار حرف دیگر. شفیعی کدکنی قافیه، ردیف، تکرارها و ترجیع‌ها را در این حوزه بررسی میکند.)؛ موسیقی درونی (مجموعه هماهنگی‌هایی که از رهگذر وحدت و تشابه و تضاد صامت‌ها و مصوت‌ها در یک قطعهی شعری پدید می‌آید) و موسیقی معنوی (او این نوع موسیقی شعر را مشتمل بر صنایع معنوی مانند بدایع، ایهام و مراعات_نظیر می‌داند.)
آخرین چاپ این کتاب (نوزدهم) در سال 1398 منتشر شده است.