موسیقی کرمانشاهان
موسیقی کرمانشاهان
کرمانشاهان ازجمله مناطق مهم موسیقایی ایران است. موسیقی این ناحیه را به سه بخش کلی می‌توان تقسیم کرد، که عبارت‌اند از مقام‌های مجازی (گورانی)، مقام‌های مجلسی (باستانی) و مقام‌های حقانی.
مقام‌های مجازی. به مقام‌های مجازی، گورانی نیز می‌گویند. تصنیف‌ها، ترانه‌ها، آهنگ‌های رقص و بسیاری نمونه‌های دیگر در این بخش قرار می‌گیرند. مقام‌ها و آهنگ‌های این بخش از موسیقی کرمانشاهان با آواز، سرنا، دهل، دوزله، نرمه‌نای و تمبک، دایره، شمشال، و کمانچه اجرا می‌شوند. این مقام‌ها بسیار متنوع‌اند و در مقایسه با دو بخش دیگر از روحانیت کمتری برخوردارند، اما ویژگی‌های هنری والایی دارند.
مقام‌های مجلسی (باستانی). این مقام‌ها غالباً با آواز و تنبور اجرا می‌شوند. تعدادی از این مقام‌ها با سرنا و دهل، دوزله، نرمه‌نای، تمبک و شمشال نیز اجرا می‌شوند. در میان این مقام‌ها، چهارده مقام از بقیه مهم‌تر است که این تعداد گاه به بیست مقام نیز می‌رسد. برخی از این مقام‌ها عبارت‌اند از ساروخانی، قطار، گیله و دره، جنگه را، جلوشاهی، بایَه بایَه، خان امیری، سوار سوار، گل و خار، و انواع سماع.
مقام‌های حقانی (کلام). دیگر مقام‌های تنبور که بخش مهم آن نیز محسوب می‌شود، مقام‌هایی است که به کلام شهرت دارند. این مقام‌ها فقط با تنبور و آواز اجرا می‌شوند. متن کلام‌ها از گفته‌ها و سرودهای بزرگانِ یارسان (اهل حق) است که در کتاب‌های دینی این سلسله به‌ثبت رسیده است. کلام‌ها، موسیقی مخصوص سلسلۀ اهل حق‌اند و فقط در مجالس نیاز و حلقۀ ذکر اجرا می‌شوند. رقم تقریبی کلام‌ها، ۷۲ کلام است که در واقع حدود ۷۲ سربند یا ترجیع‌بند ذکر را شامل شود. دو منطقۀ گوران و صحنه، حوزه‌های اصلی رواج تنبور و کلام‌های حقانی است. مقام‌های این دو منطقه بنیاد واحد دارند اما در برخی از موارد نیز مختلف‌اند. برخی از کلام‌ها عبارت‌اند از انواع طرز، سَرخِیوی، بلی‌ها، هی‌دوس، تَنَه‌میری، لاو هِی لاو، بابانا اُوسی، بابا جلیلی، خاص بژنه، یاران جَم‌نیان، رژیان دالاهو، ایمانم‌یار، عالی گرزویش، چل‌تَن‌چِلانان، هاها، هی‌‌گیان هی گیان، پیشروی پردیور، یار دیده، و گیانی.