نایمان
نایْمان
قوم نسطوری‌مذهب مغول، ساکن اراضی میان رودخانه‌های اورخون و ایرتیش، مرکب از هشت قبیلۀ بزرگ. شاهان نایمان را در گذشته، کوشلوک/کوچلوک می‌نامیدند. نایمان‌ها با اقوام اویغور، قرقیز، و قنقلی و مرکیت همسایه بودند، اما اویغورها بیشترین تأثیر را، به‌ویژه در زبان، بر آن‌ها داشتند. تایانک‌خان، پادشاه نایمان‌ها و از مخالفان چنگیزخان، در جنگ با چنگیز کشته شد (۱۲۰۴م). بسیاری از نایمان‌ها به چنگیزخان پیوستند و گروهی دیگر، همراه کوچلوک‌خان، ( ـ۶۱۵ق)، فرزند تایانک، به قراختای و شرق ماوراءالنهر گریختند. دولت گورخانیان سمیرچای و ختن (کاشغر و بلاساغون) در جریان همکاری کوچلوک‌خان و خوارزمشاه در ۶۰۷ـ۶۱۲ق برافتاد. کوچلوک‌خان در ۶۱۲ـ۶۱۵ق حاکم قلمرو شرقی گورخانیان بود و با ستمگری‌های طاقت‌فرسای مذهبی خود و تحمیل مذاهب مسیحی و بودایی بر مسلمانان، سبب تمایل آنان به مغولان شد. پس از کشته‌شدن او، ترکستان شرقی به‌تصرّف مغولان درآمد. نایمان‌ها در تصرف ایران نیز شرکت داشتند. جان‌وفا میرزا نایمان در ۹۱۳ق از طرف شیبک‌خان ازبک به داروغگی هرات منصوب شد. نایمان‌ها در دورۀ شیبانیان ماوراءالنهر، ازبک خوانده می‌شدند. جلال‌خان ازبک اورگنجی در اوایل سلطنت سلطان‌محمد خدابنده با چند هزار نایمان به خراسان حمله برد، اما در جنگ با مرتضی‌قلی‌خان پرناک، حاکم مشهد، به‌قتل رسید.