نخجوان
نَخْجَوان
جمهوری خودمختار در قلمرو کشور جمهوری آذربایجان. با ۵,۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۳۱۰هزار نفر جمعیت (۱۹۹۳). در جنوب قفقاز واقع شده و عمدتاً کوهستانی است و آب‌وهوای نسبتاً خشک، و تابستان‌های گرم و زمستان‌های خشک دارد. بلندترین قلۀ کوه‌های آن در مرز ارمنستان ۳,۹۰۴ متر ارتفاع دارد. فعالیت‌های اقتصادی آن عمدتاً کشاورزی، دامداری، و صنایع سبک است. ارمنستان با نواری ۵۰کیلومتری بین نخجوان و جمهوری آذربایجان فاصله می‌اندازد و ارتباط این دو سرزمین از راه خشکی فقط از طریق ایران و ترکیه امکان‌پذیر است. پایتخت آن نیز نخجوان نام دارد که یک‌چهارم از کل جمعیت این سرزمین را در خود جای داده است. شهرهای مهم دیگر آن عبارت‌اند از اردوباد و جلفا. بطلمیوس از این منطقه یاد کرده است. در افسانه‌های ارمنی نخجوان را اولین منزلگاه نوح پیامبر دانسته‌اند و موسی خورنی این سرزمین را مجلس زندانیان قوم ماد دانسته است. اعراب در ۸۷ق/۷۰۵م آن را تصرف کردند و بسیاری از بزرگانش را به دار آویختند. نخجوان یک قرن (۵۳۱ـ۶۳۲ق) در دست اتابکان ایلدگز آذربایجان بود، که بناهایی زیبا در آن‌جا ساختند. مغول‌ها شهر را ویران کردند و در جنگ‌های ایران و عثمانی هم آسیب‌های فراوان دید. با شکست ایران قاجاری از روسیه، نخجوان و ایروان به روس‌ها واگذار شد (۱۸۲۸). بعد از انقلاب روسیه، در ۱۹۲۴، نخجوان به یک جمهوری خودمختار وابسته به جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان تبدیل شد. در قرن ۶پ‌م در قلمرو ایران بود و جادۀ ابریشم از چین تا روم از آن‌جا می‌گذشت. در طول قرون ایرانیان، رومی‌ها، بیزانس‌ها، تاتارهای مغول، عثمانی‌ها، و روس‌ها برای تسلط بر آن کوشیده‌اند. در ۱۷۸۰، محل دیگری نیز به نام نخجوان در ناحیۀ دون[۱] در روسیۀ فدراتیو کنونی احداث شد که مهاجران ارمنی را در آن سکونت دادند. این نخجوان از توابع راستوف[۲] است.