نقش اشیا

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

نَقشِ اشیا (still life)

نَقشِ اشيا

(یا: طبیعت بی‌جان) در نقاشی و دیگر هنرهای تجسّمی، بازنمایی اشیای بی‌جانی همچون گل، میوه، و ظروف غذاخوری. این اصطلاح به تصویر حیوان مرده نیز اطلاق می‌شود. نقش اشیا در یونان و روم باستان رواج داشت (چنان‌که آن را در هنر موزائیک[۱] نیز به‌کار می‌بردند)، ولی بعدها در هنر اروپا تا قرن‌ها به حاشیه رانده شد، زیرا هنرِ قرون وسطا تقریباً یکسره مضمون دینی داشت. این درون‌مایه در دورۀ رنسانس[۲] از نو پدیدار شد، و در قرن ۱۷ به‌منزلۀ شاخه‌ای از نقاشی تشخّص یافت. نقش اشیا نخست در هلند شکوفا شد؛ جنبش اصلاح دینی[۳]، در این کشور، تضعیف تصویرپردازی دینی و روآوردن هنرمندان به دست‌مایه‌های جدید را در پی داشت. در نخستین نمونه‌ها، تمایل به ‌ظاهر اشیا، اغلب با نوعی نمادگرایی[۴] دینی یا اخلاقی درآمیخته است؛ برای مثال گل شاید همیشه نشانۀ شکنندگی و کوتاهی عمر انسان باشد، زیرا زود می‌پژمرد و می‌میرد. بدین‌سان وانیتاس[۵] (در لاتین به‌معنای «تهی‌واری» یا «بی‌ارزشی») نوعی نقش اشیا از اشیایی همچون گلبرگ، شمع، و جمجمه است که بر کوتاهی عمر دلالت دارد. علی‌رغم محبوبیت‌یافتن این نمادگرایی، نقش اشیا تا قرن‌ها در تاریخ هنر نازل‌ترین شاخۀ نقاشی به‌شمار می‌رفت، و آن را بی‌نیاز از خلاقیّت، و تنها مستلزم ورزیدگی در نسخه‌برداری می‌دانستند. این طرز تلقّی شایع بود تا آن‌که در قرن ۱۹ اندک‌اندک شیوۀ نقاشی، بیش از موضوع آن اهمیت یافت؛ و از آن پس نقاشان بزرگ، اوقات بسیاری را به آفرینش نقش اشیا اختصاص داده‌اند، تا از رهگذر آن بر مسائل فرم در نقاشی تکیه کنند. ازجمله سزان[۶] که به‌کُندی کار می‌کرد، به نقش اشیا توجه خاص داشت. کوبیست[۷]ها نیز آن را بیشتر می‌پسندیدند. لو کانتریز (فروبومان)[۸] به‌طور کلی نقش اشیا در ایتالیا ریشه نگرفت، و در قرن ۱۷ بیشتر در تخصّص نقاشان هلندی و فلاندری[۹] بود. علاقۀ هلندی‌ها به پرورش گل، تقاضای نقاشی گل‌ها با جزئیات کامل و رنگ‌های دقیق را در پی داشت؛ آثار یان داویدس دِ هِم[۱۰]، راخل رویس[۱۱]، و یان وان هویسوم[۱۲]، نمونه‌هایی گزیده در این خصوص‌‌اند. آرایش ظروف غذا بر روی میز برای نقاشان هلندی بستری فراهم کرد تا مهارت خود را در بازنمایی واقع‌گرایانۀ مواد و بافت‌های مختلف نشان دهند، و در عین ‌حال اهمیت سفرۀ دلنشین را به سفارش‌دهندگان نقاشی‌ها یادآور شوند. در این زمینه ویلم کلاس هِدا[۱۳] و ویلم کالف[۱۴] سرآمد شدند. یان بروگل[۱۵] و فرانس اسنیدرس[۱۶] ازجمله نقاشان فلاندری‌اند که غنا و شکوه زندگی توانگران را در پرده‌های خود به‌نمایش گذاشته‌اند.

اسپانیا. نقاشان اسپانیایی نیز درک عمیقی از اشیای مادی نشان دادند، چنان‌که پرده‌های نقش اشیای ولاسکز[۱۷] از ظروف آشپزخانه گویای آن است. فرانسیسکو دِ سورباران[۱۸] در تابلوهای نقش اشیای خود، بی‌پیرایگی پرشکوهی را به‌نمایش می‌گذارد که هاله‌ای از تقدّس بر گردِ خود دارند. لوئیس مِلِندِس[۱۹] (۱۷۱۶ـ۱۷۸۰) از دیگر نقاشان برجستۀ نقش اشیا در اسپانیا بود.

فرانسه. تمایل به پرده‌های نقش اشیای فلاندری و هلندی در قرن ۱۸، ژان باپتیست سیمئون شاردن[۲۰] را به خلق شاهکارهایی در این مضمون سوق داد. این مضمون در دامان نقاشان فرانسوی بزرگی در قرن ۱۹، ازجمله اوژن دُلاکروا[۲۱]، گوستاو کوربه[۲۲]، اِدوئار مانه[۲۳]، پیِر اوگوست رنوار[۲۴]، پل سزان، و ونسان ون‌گوگ[۲۵] رشد کرد، هرچند خودِ اشیا به‌تدریج اهمیت‌شان را برای این هنرمندان ازدست دادند، زیرا انگیزۀ آنان بیشتر مطالعۀ نور و رنگ بود. کوبیسم این روند را گامی جلوتر برد و از صورت ظاهر فراتر رفت، اگرچه در نقش اشیای کوبیستی هنوز می‌توان اشیا را بازشناخت. نقش اشیا گاه به انتزاع[۲۶] می‌گراید، ولی معمولاً به انتزاع کامل نمی‌رسد.

 


  1. mosaic
  2. Renaissance
  3. Reformation
  4. symbolism
  5. vanitas
  6. Cézanne
  7. cubist
  8. Low Countries
  9. Flemish
  10. Jan Davidsz de Heem
  11. Rachel Ruysch
  12. Jan van Huysum
  13. Willem Claesz Heda
  14. Willem Kalf
  15. Jan Brueghel
  16. Frans Snyders
  17. Velázquez
  18. Francisco de Zurbarán
  19. Luis Meléndez
  20. Jean-Baptiste Siméon Chardin
  21. Eugène Delacroix
  22. Gustave Courbet
  23. Edouard Manet
  24. Pierre-August Renoir
  25. Vincent van Gogh
  26. abstraction