هایدن، یوزف (۱۷۳۲ـ۱۸۰۹)

یوزف هایدن Joseph Haydn
زادروز	اتریش سفلا۱۷۳۲م
درگذشت	۱۸۰۹م
ملیت	اتریشی
شغل و تخصص اصلی	آهنگ‌ساز
آثار	آفرینش (۱۷۹۸) و فصل‌ها (۱۸۰۱) آچیده، فِستا تئاتراله (ضیافت نمایشی، آیزنشتات، ۱۷۶۳)، لاکانتارینا، استثنایی (۱۷۶۸)، خیانت بی‌فرجام (۱۷۷۳)، برخورد غیرمنتظره، دنیای ماه، پایداریِ حقیقی، جزیرۀ متروک، وفاداری پاداش‌یافته
گروه مقاله	موسیقی

هایدن، یوزف (۱۷۳۲ـ۱۸۰۹)

(Haydn, Joseph)

یوزف هایدن

آهنگ‌ساز اتریشی. استاد بزرگ فرم سونات کلاسیک در قالب آثار متعدد مجلسی و ارکستری خود بود (او بیش از ۱۰۰ سمفونی ساخت). همچنین آثار کُرال، ازجمله اوراتوریوهای آفرینش (۱۷۹۸) و فصل‌ها (۱۸۰۱)، را با الهام از آثار هَندل ساخت. نخستین استاد بزرگ کوارتت زهی، و معلم موتسارت و بتهوون بود. هایدن در ۱۷۶۱ به‌خدمت خانوادۀ مجار اِسترهازی درآمد، و مسئول سرگرمی‌های موسیقایی قصر آنان شد. آثار او عبارت‌اند از اپراها، موسیقی کلیسایی، و ترانه‌ها، همچنین «سرود امپراتور»، که به‌منزلۀ سرود ملی اتریش، و بعدها آلمان، برگرفته شد. هایدن در اتریش سفلا به‌دنیا آمد. فرزند یک چرخ‌ساز بود، و در ۸‌سالگی جزو خوانندگان کُر کلیسای جامع اِستِفانوس قدیس در وین شد که سرپرستی آن را گئورگ رویتِر (پسر) برعهده داشت. پس از ترک مدرسۀ کُر در ۱۷۴۹، ابتدا مدتی را مستقل زندگی کرد و ارگ و ویولن می‌نواخت و تدریس می‌کرد. مدتی شاگرد ـ پیشخدمت آهنگ‌ساز ایتالیایی نیکلا پورپورا در وین بود، اما در زمینۀ آهنگ‌سازی، بیشتر دانسته‌هایش را با مطالعۀ آثار کارل فیلیپ امانوئل باخ، گرادوس آد پارناسوم اثر یوهان فوکس، و دیگران به‌دست آورد. نخستین ساخته‌هایش تاریخ همین سال‌ها را دارند، به‌ویژه موسیقی کلیسایی که شامل دو مس است. نخستین کوآرتت زهی او در حدود ۱۷۵۵ برای بارون فورنبِرگ ساخته شدند، که هایدن توسط او شغل سرپرست موسیقی دربار کُنت مورتسین را در ۱۷۵۹ به‌دست آورد. سال بعد درگیر ازدواجی نافرجام شد و در ۱۷۶۱ به استخدام خانوادۀ استرهازی درآمد، در ۱۷۶۶ در مقام کاپلمایتسر جانشین فرانتس گرِگور وِرنِر شد، و این سِمت را تا پایان عمر حفظ کرد. هایدن در قصر استرهازا قسمت عمدۀ موسیقی سازی و اپراهای خود را ساخت. در آغاز سمفونی‌ها و قطعه‌های سازی برای شاهزاده می‌ساخت، و طی ده سال بیش از ۱۰۰ تریو برای ساز باریتون پدیدآورد. دوران بلوغ او در آهنگ‌سازی در ۱۷۶۴ با سمفونی شمارۀ ۲۲ (فیلسوف) آغاز شد و طی دهۀ ۱۷۶۰ تا سمفونی شمارۀ ۴۹ (لا پاسیون) ادامه یافت، و هایدن در هر یک از آثار این دوران نوآوری تازه‌ای ارائه می‌داد. نخستین کوآرتت‌های زهی واقعاً استادانۀ او، دسته‌ای شامل شش قطعۀ اپوس ۲۰ (۱۷۷۲) بود و پس از آن‌ها نوبت به کوارتت‌های اپوس ۳۳ (۱۷۸۱) رسید، که شوخی و پرنده نیز در میان‌شان دیده می‌شد. هایدن با دسته قطعات اپوس ۵۰ (۱۷۸۷) خود به موتسارت ادای دین کرد؛ موتسارت پیش‌تر کوآرتت‌های خود را به این آهنگ‌ساز بزرگ تقدیم کرده بود. در ۱۷۸۶ به سفارش کنسرت دو لا لژ المپیک در پاریس، شش سمفونی ساخت که سرشار از ابداع‌های فوق‌العاده و جلوه‌‌های ارکستری درخشان بودند، و برای نخستین‌بار نبوغ هایدن را در سطحی وسیع به‌جهان شناساندند. با مرگ شاهزاده نیکلائوس در ۱۷۹۰، گروه موسیقی دربار پراکنده شد و هایدن، با این‌که عنوان و دستمزد خود را حفظ کرد، توانست دعوت ویولن‌نواز و مدیر نمایش، سالومون، را برای سفر به انگلستان بپذیرد. ساخت دوازده سمفونی در لندن شهرت او را به‌منزلۀ اصیل‌ترین آهنگ‌ساز این فرم در زمان خود تثبیت کرد. نوآوری هوشمندانه و ملودیک و بسط‌های متراکم و به‌هم‌تنیدۀ این آثار در کوآرتت زهی بزرگی که در سال‌های ۱۷۹۱ـ۱۷۹۷ ساخته شدند (اپوس ۶۴، اپوس ۷۱، اپوس ۷۴، و اپوس ۷۶)، نیز کاربرد یافتند. هایدن در ۱۷۹۲ از دانشگاه آکسفورد دکترای افتخاری دریافت کرد. با به‌قدرت‌رسیدن شاهزاده نیکلائوس دوم در ۱۷۹۵ بنای موسیقایی دربار استرهازی تاحدی احیا شد؛ مسئولیت هایدن ساختن سالی یک مس برای روز نام‌گذاری شاهزاده بود، که باعث ظهور شش مس بزرگ در سال‌های ۱۷۹۶ـ۱۸۰۲ شد. از ۱۸۰۳ کمتر به آهنگ‌سازی پرداخت و دوران بازنشستگی خود را در وین سپری کرد. با وجود پیشرفت‌های عظیمی که در زمینۀ شناخت و اجرای موسیقی هایدن در سال‌های اخیر حاصل شده است، همان گستردگی و حجم دستاورد او مرعوب‌کننده جلوه می‌کند، چنان‌که شناخت بیشتر او همچنان ضروری به‌نظر می‌رسد؛ برخی از آثارش هنوز منتشر نشده‌اند. ازجمله آثار اوست: اپرا آچیده، فِستا تئاتراله (ضیافت نمایشی، آیزنشتات، ۱۷۶۳)، لاکانتارینا، استثنایی (۱۷۶۸)، خیانت بی‌فرجام (۱۷۷۳)، برخورد غیرمنتظره، دنیای ماه، پایداریِ حقیقی، جزیرۀ متروک، وفاداری پاداش‌یافته، اپراهای عروسکی فیلِمون و بوسیس (۱۷۷۳)، سبت جادوگران (۱۷۷۳، مفقود)، دیدو (۱۷۷۶، مفقود)، مس‌ها ۱۴ مس ازجمله میسا روراته کویلی دِسوپر (۱۷۴۸)، میسابرِویس در فا (۱۷۴۹)، میسا چِلِنسیس (مس سنت سِسیلیا) در دو (۱۷۶۶)، میسا این هونورِم بی وی اِم (مس بزرگ ارگ) در می‌بمل (۱۷۷۱)، میسا سانکتی نیکلای در سل (۱۷۷۲)، میسا برِویس (مس کوچک ارگ) در سی‌بمل (۱۷۷۸)، کانتات‌ها و اوراتوریوها استابات ماتِر (۱۷۶۷)، آپلائوسوس (تسوِتل، ۱۷ آوریل ۱۷۶۸)، بازگشت توبیاس (وین، ۲ آوریل ۱۷۷۵)، هفت کلام آخر منجی ما بر صلیب (وین، ۲۶ مارس ۱۷۹۶)، سمفونی‌ها ۱۰۴ سمفونی ازجمله شماره‌های ۵ـ۱ (۱۷۵۸ـ۱۷۶۰)؛ شماره‌های ۸ـ۶، صبح، ظهر، شب (۱۷۶۱)؛ شمارۀ ۳۰ در دو، هاله‌لویا (۱۷۶۵)؛ شمارۀ ۳۱ در رِ، علامت شیپور (۱۷۶۵)؛ شماره‌های ۴۲ـ۳۲ (ح ۱۷۶۸)؛ شمارۀ ۴۳ در می‌بمل، مرکوری (۱۷۷۲)؛ شمارۀ ۴۴ در می‌مینور، سمفونی سوگواری (۱۷۷۲)؛ کنسرتوها چهار کنسرتو برای ویولن در دو، رِ، لا، و سل (۱۷۶۹ـ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱ شماره‌های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۱)؛ اپوس ۱۷ شماره‌های ۶ـ۱ (ح ۱۷۷۲)؛ اپوس ۲۰ شماره‌های ۶ـ۱، کوارتت‌های خورشید در می‌بمل، دو، سل مینور، رِ، فا مینور، لا (۱۷۷۲)؛ اپوس ۳۳ شماره‌های ۶ـ۱، کوارتت‌های روسی در سی مینور، می‌بمل (شوخی)، دو (پرنده)، سی‌بمل، سل، رِ (۱۷۸۱)؛ آثار سازی دیگر ۳۲ تریوی پیانو، ۱۲۶ تریوی باریتون و آثار مجلسی دیگر؛ ۶۰ سونات پیانو (۱۷۶۰ـ۱۷۹۴).

 

---