چسب
چَسب (adhesive)
ماده‌ای برای چسبانیدن دو سطح به‌هم. چسب‌های طبیعی (سریشم[۱]ها) شامل ژلاتین در شکل خام صنعتی‌اند که از استخوان، اجزای چرم، و زواید ماهی ساخته می‌شوند. صمغ‌های گیاهی نیز از این گونه‌اند. چسب‌های سنتزی رزین‌های گرمانرم و گرماسخت[۲] را دربرمی‌گیرند که غالباً از موادی که به‌هم می‌چسبانند مستحکم‌ترند. مخلوطی از رزین اپوکسی[۳] و سخت‌کننده[۴] که با واکنش شیمیایی سفت می‌شود، و چسب‌های کشپاری (کششی)[۵] برای چسباندن قطعات انعطاف‌پذیر از این جمله‌اند. اَبَرچسب‌ها، مثلِ چسب قطره‌ای، زودگیرند و به مقادیر بسیار اندک مصرف می‌شوند.
چسب‌های طبیعی با مبنای آبی. برخی از متداول‌ترین مواد طبیعی که برای ساخت چسب‌هایی با مبنای آبی[۶] به‌کار برده می‌شوند عبارت‌اند از نشاسته، کازئین، شیره‌های درختی[۷]، پوست، و استخوان. نشاسته معمولاً از مواد گیاهی، مثلِ ذرت، سیب‌زمینی، شیرۀ مِنهوت یا بلغور هندی تهیه می‌شود و [۸]بعد از متلاشی‌شدن این مواد براثر آب سرد استخراج می‌شود. دِکسترین[۹] براثر آبکافت اسیدی[۱۰] یا برشته‌کردن[۱۱]، از نشاسته در مجاورت اسید، به‌دست می‌آید و خواص چسبناکی آن برحسب منبع نشاسته و درجۀ آبکافت[۱۲] بسیار متفاوت است. کازئین[۱۳] از رسوب پروتئین شیر، براثر اسید یا پنیرمایه، تهیه می‌شود. پس از تخلیص بیشتر، آن را در محلولی از قلیا یا اوره حل می‌کنند تا چسب پرقدرتی ساخته شود. در میان شیره‌های گیاهی[۱۴]، لاستیک (لاتکس طبیعی)[۱۵] از طریقِ تیغ‌زدن پوست درخت کائوچو به‌دست می‌آید. صمغ عربی (اقاقیا[۱۶]) و صمغ خار بُز به‌ترتیب تراوش‌های جامد گیاهان acacia و Astrang alus leguinsooeاند. این مواد طبیعی، جز لاتکس، در حالت خشک شکننده‌اند و اگر مرطوب باشند کَپَک می‌زنند. چسب‌ها با افزودن آب، نرم‌کننده، قارچ‌کش، تسریع‌کننده، و عامل ترکننده، فرمول‌بندی می‌شوند. عمل چسبندگی آن‌ها به‌سبب تشکیل پیوندهای فیزیکی‌ـ شیمیایی[۱۷] و نفوذ در خلل‌وفرج است که به‌مثابۀ قفل مکانیکی عمل می‌کند. گیرش و سفت‌شدن این نوع چسب بستگی به مقدار آبی دارد که ازدست می‌دهد، از این‌رو عمدتاً برای چسباندن اجسام خلل‌وفرج‌دار مثل کاغذ، مقوا، الوار، و چوب از آن‌ها استفاده می‌کنند. این دسته از چسب‌های طبیعی[۱۸] چندان مستحکم و ضدآب نیستند، اما از چسب‌هایی با مبنای رزین سنتزی، ارزان‌ترند.
چسب‌های طبیعی با مبنای غیرآبی. قیر[۱۹] که از آسفالت به‌دست می‌آید، شِلاک[۲۰] که از حشرات انگلی درختان تهیه می‌شود، و رزین[۲۱] که حاصل از تراوش شیرۀ درختان کاج است نمونه‌هایی از رزین‌هایی‌اند که در طبیعت یافت می‌شوند. این مواد هم به‌صورت چسب‌های گرماذوب و هم چسب‌هایی با مبنای الکل[۲۲] مصرف می‌شوند. باکتری آبزیِ Shewanell Colwelli سریشمی طبیعی، با نام پیاِیویایی (چسب‌های پلی‌ساکارید برون‌بسپار گران‌رو[۲۳])، را در حجم زیاد تراوش می‌کند. از آن‌جا که پیاِیویایی را می‌توان در رطوبت به‌کار برد و در برابر آب دریا هم مقاوم است، در ۱۹۹۴ از آن چسبی صنعتی، برای آب‌بندی تنۀ کشتی‌ها، ساختند.
چسب‌های سنتزی. بسیاری از چسب‌های جدید بر پایۀ تعداد فزایندۀ رزین‌های سنتزیِ موجود استوارند. این امر مدیون کنترل دقیق‌تر شیمی‌دان‌ها بر این بسپار[۲۴]ها است که انواع گسترده‌ای از چسب‌ها را با نام‌های گوناگون ساخته‌اند. تعریف‌ها، مصارف معمول، و نام تعدادی از رزین‌هایی که در چسب‌هاي سنتزي[۲۵] به‌کار رفته‌اند به قرار زیر است:
چسب‌های محلول. رزین‌هایی‌اند که در حلال آلی فرّار حل می‌شوند و برای چسباندن سطوح مواد خلل‌وفرج‌دار مصرف می‌شوند. چسب‌هاي محلول[۲۶] عبارت‌اند از لاستیک‌های طبیعی و سنتزی، نیتروسلولز[۲۷]، پلی‌وینیل استات[۲۸]، و پلی‌متیل متاکریلات[۲۹].
چسب‌های امولسیون. رزین‌هایی‌اند که در حلالی با مبنای آب پخش می‌شوند و برای چسباندن سطوح مواد خلل‌وفرج‌دار مصرف می‌شوند. در چسب‌هاي امولسيون[۳۰] مواد چسب‌های محلول به‌کار برده می‌شود.
چسب‌های تماسی. محلول‌ها یا امولسیون‌هایی‌اند که برای چسباندن سطوح مواد بی‌منفذ فرمول‌بندی شده‌اند. دو سطحی که قرار است به‌هم چسبیده شوند به چسب آغشته، و قبل از برهم‌نهادن خشک می‌شوند. چسب‌هاي تماسي[۳۱] برای چسباندن پلاستیک‌ها، تخت لاستیکی کفش‌ها، و پاکت‌های خودچسب به‌کار می‌روند.
چسب‌های حساس به فشار. (چسب‌های حساس به فشار[۳۲]) در نوارچسب‌ها یا مواد ورقه‌ای، و برخی اوقات با کاغذهای محافظِ چسب به‌کار می‌روند. عمل چسبیدن با واردکردن فشار صورت می‌گیرد. برخی از چسب‌ها را به‌شکلی فرمول‌بندی می‌کنند تا به‌آسانی کنده شوند (چسب‌های سریع دایمی). برخی دیگر را به‌سبب دایمی‌بودن چسب آن‌ها فرمول‌بندی می‌کنند. موادی که در آن‌ها به‌کار می‌رود عبارت‌اند از لاستیک‌های طبیعی و سنتزی اصلاح‌شده، و پلی‌ایزوبوتیلن[۳۳].
چسب‌های گرمانرم. چسب‌هایی بدون حلال‌اند که قبل از چسباندن، با گرم‌کردن، نرم می‌شوند. ممکن است بعد از چسباندن دوباره ذوب شوند و برای بسته‌بندی‌های بسیار سریع، برچسب‌زدن، و صحافی بدون شیرازه به‌کار برده می‌شوند. برای ساخت چسب‌هاي گرمانرم[۳۴] از پلی‌آمیدها[۳۵]، پلی‌وینیل استات، و هم‌بسپار[۳۶]های آن استفاده می‌کنند.
چسب‌های گرماسخت. بدون حلّال‌اند و با گرم‌کردن وَر می‌آیند و عمل چسباندن صورت می‌گیرد، اما وقتی که یک‌بار پخته شوند و ور آیند، براثر گرم‌کردنِ دوباره نرم نمی‌شوند. چسب‌هاي گرماسخت[۳۷] را در تخته‌سه‌لای بیرونی، و برای چسباندن روکشِ کفشک‌های ترمز به‌کار می‌برند. این چسب‌ها را از رزین‌های فنولیک[۳۸] و گروه‌های اپوکسی[۳۹] می‌سازند. چسب‌های دوقلو[۴۰] یا چسب‌هایی با پخت شیمیایی[۴۱] مرکب از رزین و سخت‌کننده‌ای‌اند که اندکی قبل از به‌کاربردن با هم مخلوط می‌شوند و بدون نیاز به گرما، براثر عمل شیمیایی، می‌گیرند. از این چسب‌ها برای چسباندن قطعاتِ آلیاژهای آلومینیومی در صنعت هواپیماسازی، و کاربردهای گوناگون خانگی استفاده می‌کنند. در این چسب‌ها رزین‌هایی مانند اپوکسی‌پلی‌آمید[۴۲] و رزورسینول[۴۳] به‌کار می‌برند.
چسب‌های ساختاری. چسب‌هایی با استحکام و مقاومت زیادند و خاصیت پادخزش[۴۴] دارند. چسب‌هاي ساختاري[۴۵] برای چسباندن اجزایی با تحمل بار کم به‌کار می‌روند و معمولاً منحصر به چسب‌های گرماسخت و چسب‌های با پخت شیمیایی‌اند.
- ↑ glue
- ↑ thermoplastic and thermosetting resins
- ↑ epoxy resin
- ↑ hardener
- ↑ elastomeric
- ↑ water-base
- ↑ tree exudates
- ↑ hot melt adhesive
- ↑ dextrin
- ↑ acid hydrolysis
- ↑ roasting
- ↑ degree of hydrolysis
- ↑ casein
- ↑ tree exrudate
- ↑ natural rubber latex
- ↑ acacia
- ↑ physico-chemical bond
- ↑ natural adhesives
- ↑ bitumen
- ↑ Shellac
- ↑ resin
- ↑ spirit-based cement
- ↑ polysaccharide adhesive viscous exopolymer
- ↑ polymer
- ↑ synthetic adhesive
- ↑ solution adhesive
- ↑ nitrocellulose
- ↑ polyvinyl acetate
- ↑ polymethyl methacrylate
- ↑ emulsion adhesive
- ↑ contact adhesive
- ↑ pressure-sensitive adhesive
- ↑ polyisobutylene
- ↑ thermoplastic adhesive
- ↑ polyamides
- ↑ copolymer
- ↑ thermosetting adhesive
- ↑ phenolic
- ↑ epoxy group
- ↑ two-part adhesive
- ↑ chemical cure adhesive
- ↑ epoxypolyamide
- ↑ resorcinol
- ↑ creep resistance
- ↑ structural adhesive