کلات نادری

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

کَلاتِ نادری

عمارت خورشيد، کلات نادري
عمارت خورشيد، کلات نادري
عمارت خورشيد، کلات نادري

منطقه‌ای به‌حالت قلعه‌ای طبیعی در خراسان رضوی، در ناحیۀ درگز. شهرت آن به‌سبب وجود مجموعه‌ای از بناهای دوران ایلخانان مغول و نادرشاه افشار است. قلعۀ طبیعی کلات محوطه‌ای است بیضی‌شکل به طول تقریباً ۳۶ و عرض ۲۵ کیلومتر در میان کوه‌های مرتفع. بناهای مهم کلات عبار‌ت‌اند از: دروازه (یا دربند) ارغون‌شاه، از دورۀ مغول، که به‌شکل برج و از آجر ساخته‌اند و محل سکونت کوتوال کلات بوده است؛ کتیبه‌ای سنگی، که تنها کتیبۀ دورۀ افشاریان است و ۲۴ بیت شعر در مدح نادرشاه بر آن نقر کرده‌اند؛ و عمارت خورشید متعلق به زمان نادری که با کشته‌شدن نادرشاه تزییناتش ناتمام ماند و بعدها، در عهد فتحعلی‌شاه قاجار، این بنا را به‌صورت کاخ درآوردند. کاخ خورشید بر سکویی پلکانی استوار است، هشت حوض، جوی‌ها و فواره‌های سنگی عمارت را دربرگرفته‌اند. در میانۀ ساختمان، فضایی گنبدی، با طاق بلند ساخته‌اند. نمای خارجی بنا با سنگ‌هایی پوشیده‌ شده، که بر آن‌ها نقش گل و بوته و پرندگان و میوه‌های گرمسیری، چون موز و آناناس، حجاری کرده‌اند. از دیگر آثار موجود در کلات نادری مسجد کبود گنبد و سدّی سنگی به ارتفاع ۷۰ متر بر روی ژرف رود است، که احتمالاً در دورۀ سلجوقیان احداث و در زمان نادرشاه بازسازی شده است. آبادی خِشت در ۷‌کیلومتری شمال مسجد کبود گنبد، محل عمارت‌هایی است که نادرشاه برای مخفی‌کردن و حفظ گنجینه‌های خود ساخته بود. در این محل ۳۶۵ آب‌انبار و چند آسیاب بادی بنا شده بود. این بناها بعداً تبدیل به یک آبادی به نام خشت شد.