کولی
کولی (Gypsy)
(یا: غربتی) دسته‌های کوچندۀ پراکنده در سراسر جهان، با منشأ هندی. برخی برآنند که ممکن است خاستگاه کولی‌ها مصر بوده باشد و واژۀ «جیپسی» شکل تغییریافته‌ای از واژۀ Egyptian (مصری) است. زبان کولی‌ها، که چندین گویش متفاوت دارد، به شاخۀ هندی خانوادۀ هندواروپایی تعلق دارد. کولی‌ها خود را «رُم[۱]» می‌نامند، که به‌معنی «مرد» (و مؤنث آن رُمنی) است و از دیرباز به مهارت در موسیقی، صنعتگری‌های گوناگون، پیش‌گویی و اسب‌سواری شهرت داشتند. به کولی‌ها در طول تاریخ بسیار ظلم شده است و هنوز هم بسیاری از مردم آن‌ها را خلاف‌کار می‌دانند. بسیار تلاش شده است تا این مردمانِ همیشه مسافر به اسکان‌یافتن و ایجاد اردوگاه‌های رسمی و فراهم‌آوردن امکانات آموزشی تشویق شوند. کولی‌ها امروزه فقط در روسیه گروه قومی مستقل شناخته‌شده‌اند و حق دارند که از شیوۀ زندگی سنتی خود پیروی کنند. کولی‌ها احتمالاً از اخلاف آهنگران هندی غیرمسلمان بوده‌اند. از قرن ۱۰م، و شاید حتی از اوایل قرن ۶ م، آن‌ها آهنگران و مسگران دوره‌گردی بودند که اجناسشان را در کشورهای مختلف می‌فروختند. در اوایل قرن ۱۴م به اروپا آمدند و در شبه‌جزیرۀ بالکان مستقر شدند و احتمال می‌رود که پیش از ۱۳۲۶م در کورفو[۲] به‌سر می‌برده‌اند. در قرن ۱۵م در بسیاری از کشورهای شمال دانوب مستقر بودند. در فاصلۀ ۱۴۱۴م تا ۱۴۲۲م به آلمان، سوئیس و ایتالیا و در ۱۴۲۷م به پاریس رسیدند. در ۱۴۲۳م دومین موج مهاجرت از مجارستان به‌راه افتاد. در فاصلۀ میان ۱۴۳۸م و ۱۵۱۲ تعداد بسیار بیشتری از آن‌ها به آلمان، ایتالیا و فرانسه وارد شدند. ورود کولی‌ها به انگلستان و اسکاتلند احتمالاً در حدود ۱۵۰۰ بوده است. به‌نظر می‌رسد که با یورش ترک‌ها به شرق اروپا، کولی‌ها از این منطقه رانده شده باشند. ترک‌ها به سرزمین‌های یونان، صربستان و بلغارستان نیز حمله و آن‌ها را تصرّف کردند و برخی از کولی‌ها تا مدتی همچنان زیرسلطۀ ترک‌ها در یونان باقی‌ماندند. گفته می‌شود که کولی‌ها در قرن ۱۵م، در حالی‌که بزرگان و شهسوارانشان گاه در مهمانخانه اتراق می‌کردند، در اردوگاه به‌سر می‌بردند. برخی از آن‌ها سوار بر اسب سفر می‌کردند، بعضی پیاده به دنبالشان راه می‌پیمودند و زنان و کودکان نیز در ارابه‌ها سفر می‌کردند. ابتدا در شهرهای قرون وسطاییِ اروپا با استقبال خوبی، اگر نه با آغوش باز، رو‌به‌رو شدند، زیرا آهنگر، بندزن، بازرگان، صنعتگر، بازیگر، موسیقی‌دان و فال‌گیر و رمال و کف‌بین بودند و خدمات خود را عرضه می‌کردند. برخی از آن‌ها امان‌نامه‌هایی از امپراتوری مقدس روم، سیگیسموند[۳]، دریافت کردند که در آن‌ها زایران مسیحی معرفی شده بودند. اما رهبران اروپا اندک زمانی بعد آن‌ها را خطری برای جوامع خود پنداشتند. در ۱۵۶۰ برطبق حکم دولت اورلئان[۴] به همۀ بوهمی‌ها یا مصری‌ها دستور داده شد که این سرزمین را ترک کنند وگرنه اعدام خواهند شد. چندین حکم مشابه نیز در سایر کشورهای اروپایی صادر شد و بسیاری از کولی‌ها به این ترتیب اعدام شدند. در مجارستان و آلمان کولی‌ها را تا اواخر قرن ۱۸ به صُلابه می‌کشیدند و شکنجه می‌دادند. در بعضی از مناطق بالکان تا قرن ۱۹ آن‌ها را به بردگی می‌فروختند. در ۱۷۸۲ در مجارستان ۴۵ کولی را به جرم آدم‌خواری به دار آویختند، با شمشیر به‌قتل رساندند یا چهار شقه کردند. از ابتدای قرن ۱۷، غالباً تهمت بچه‌دزدی به آنان وارد کرده‌اند. کولی‌ها بارها از کشوری به کشوری دیگر تبعید شده‌اند، مثلاً از اسکاتلند به باربادوس[۵] و سایر مهاجرنشین‌های امریکایی (۱۶۶۵ـ۱۷۱۵) و در ۱۸۰۲ از منطقۀ باسک به شمال افریقا. در جنگ جهانی دوم، آلمان نازی تلاش کرد که کولی‌ها را کلاً ازمیان ببرد. در قرن ۱۸ تعصب برضد کولی‌ها در اکثر کشورها کاهش یافت، اما اجازۀ ورود به جامعه فقط به شرطی به آن‌ها داده می‌شد که شیوۀ زندگی کوچندۀ خود را کنار بگذارند. اما آن‌ها حاضر به چنین کاری نبودند زیرا دقیقاً همین شیوۀ زیست بود که به زندگی آن‌ها معنی می‌داد. کاهش فضای زیستی، تصویب قوانین مربوط به شکار، قوانین بهداشتی و قوانین داخلی علیه برپاکردن اردوگاه، و خصومت پی‌گیرانه با آن‌ها مقاومت دربرابر اسکان‌یابی را دایماً مشکل‌تر کرده است. مطالعات دربارۀ زبان رومنی نشان‌دهندۀ مسیر مهاجرت آن‌ها و نحوۀ ریشه‌‌گرفتن آن‌ها از بخش شمال غربی هند است. زبان کولی‌ها به بعضی از زبان‌های رایج در هند، همچون هندوستانی، مرتبط است؛ اما همۀ کشورهایی که کولی‌ها از آن‌ها گذشته‌اند بر مجموع واژگانشان افزوده‌اند؛ به‌ویژه زبان‌های یونانی و اسلوونی. شاید خالص‌ترین و قدیمی‌ترین شکل زبان کولی‌ها را بتوان در ویلز و ترکیه یافت. اما در اکثر کشورهای دیگر زبان کولی‌ها به‌سرعت روبه تخریب است. شکل این تخریب عمدتاً در دستور زبان بوده است، هرچند این زبان با پذیرفتن واژه‌های بیگانه از لحاظ واژگان مایه و غنای بیشتری یافته است.