حاج محمد ولی میرزا

حاج محمد ولی میرزا (1203 - 1281ق)

شاهزاده قاجار، پسر چهارم فتحعلی شاه. در ۱۱ سالگی برای نخستین بار از سوی فتحعلی شاه به حکومت سمنان منصوب شد چرا که عمویش حسینقلی خان قاجار که حاکم سمنان بود، در 1213ق به علت اظهار نارضایتی از حکومت سمنان، به کاشان رفت و حاکم آن‌جا شد و به جایش محمد علی میرزا حاکم سمنان گردید. در 1218ق، در 16 سالگی و زمانی که فتحعلی شاه برای سرکوب کردن نادر میرزا افشار به خراسان رفت، محمد ولی میرزا را همراه خودش برد و او همان موقع به حکومت خراسان منصوب شد و توانست نادر میرزا را دستگیر و راهی تهران کند. اسحاق خان در 1228ق خوانین خراسان را علیه محمد ولی میرزا (حاکم خراسان) شوراند و خودش وارد مشهد شد و خود را والی خواند، اما کسی از او اطاعت نکرد. در 1238ق، حاج محمد ولی میرزا حاکم یزد شد و عبدالرضا خان بافقی یزدی را وزیر و پیشکار خود کرد که نفوذ و اقتدار بسیاری را از پدرش به ارث برده بود و می‌توانست در پیشرفت کارش بسیار تاثیرگذار باشد. عبدالرضا خان تأثیر بسزایی در بحران یزد طی دومین دورۀ جنگ های ایران و روس داشت.

محمد ولی میرزا شعر می‌سرود و تخلص‌اش "والی" بود. از علم هیئت و نجوم نیز اطلاع داشت. او علاقۀ زیادی به تحصیل داشت. در مشهد، علوم ریاضی و نجوم آموخته بود. همواره تاریخ‌نگار مخصوص‌اش همراهش بود تا وقایع را ثبت کند. دو کتاب جامع جعفری (در خصوص تاریخ یزد) و اشرف‌التواریخ (دربارۀ تاریخ خراسان و وقایع مربوط به حکومت محمد ولی میرزا در آن خطه) از طریق ثبت وقایع توسط تاریخ‌نگار او پدید آمده‌اند. دستور داده بود علمای یزد ۵۰ جلد کتاب ترجمه و تألیف کنند که نشان از اهمیت او به علم داشت. محمد ولی میرزا در 1279ق به عضویت دارالشورای کبری (دارالشورای دولتی) منصوب گردید.

او در اواخر عمرش در تهران سکونت داشت و در ۷۹ سالگی در این شهر درگذشت. خانواده‌های "ولی میرزا" و "تاج‌بخش" از اعقاب او هستند.