ارخالق

اَرخالُق

(نیز: آرخالق؛ اَرْخلِق، کُرْته) نوعی کت کوتاه یا نیم‌تنه‌ای آجیده. ارخالق پادشاهان ساسانی جلوباز، آستین‌دار و بلندی آن تا زیر سینه بود که با دکمه‌ای جلوی سینه بسته می‌شد و به‌ویژه سرشانه‌های آن تزیین داشت. همواره جنس، رنگ، بلندی و کوتاهی و قد آستین آن در دوره‌های بعدی در تغییر بود. ارخالق در دورۀ سامانیان نوعی بالاپوش یا پیراهن بالای زانو و با آستین‌هایی کوتاه به نام کُرْته، و در روزگار صفاریان کوتاه تاحدود ناف و گاه تا کمر و بی‌آستین بود. در این دورۀ اخیر، خفتان یا بدنه نوعی ارخالق محسوب می‌شد. ارخالق در دورۀ غزنوی و خوارزمشاهی بلندتر از ارخالق دورۀ ساسانی و در دورۀ سلجوقیان آستین‌کوتاه یا بی‌آستین، تا کمر با طرح و نقشه‌ای در سردوشی‌ها بود. این لباس در دورۀ سلجوقی غیر از خفتان و کرته (قُرطق) نام‌های جلیقه و نیمچه هم داشت. در دوره‌های بعد، از صفویه تا قاجار، نیز همچنان پوشیده می‌شد. در زمستان روی پیراهن و زیر قبا و ردا می‌پوشیدند. ارخالق زمستانی دو لایه بود و در تابستان فقط با آستر پوشیده می‌شد. گاه آستین ارخالق‌ها سنبوسه‌دار بود، یعنی سرآستین آن در مچ دستان زایدۀ سه‌گوشه‌ای، برای حفاظت از تابش آفتاب و سرما، یا برای زیبایی، داشت. گاه طرح‌های قلمکاری از گل و بوته، و گاه اطراف آن یراق و گلابتون‌دوزی داشت. هنوز در میان اقوام مختلف ایرانی پوشیده می‌شود.