پیامبر
پیامبر
(یا: پیغمبر، نبی، رسول) در ادیان توحیدی، انسانی برگزیده از جانب خداوند که برای راهنمایی بشریت فرامین الهی را که به او وحی یا الهام می‌شود، به آدمیان ابلاغ می‌کند و در واقع پیام الهی را برای انسان‌ها می‌آورد. عنوان نبی در عربی، به معنای خبردهنده از ریشۀ نبأ (خبر) می‌آید و انبیاء جمع آن است. در اعتقادات دینی یهود، مسیحیان و مسلمانان نخستین پیامبر همانا حضرت آدم (ع) است و به باور مسلمانان، آخرین پیغمبر حضرت محمد بن عبدالله (ص)، خاتم‌الانبیاء است، که نبوت به او ختم می‌شود و هرکس پس از او خود را پیامبر بخواند کذّاب شمرده می‌شود و مدعیان نبوت بعد از اسلام را مُتنَبّی گفته‌اند. در برخی احادیث اسلامی شمار انبیاء را تا ۱۲۴هزار تن دانسته‌اند. ارقام دیگری نیز ذکر شده است. در قرآن تاکید شده که خداوند برای هر امتی پیامبری مبعوث کرده است (فاطر، ۲۴؛ نحل، ۳۶) اما شماره امت‌ها و پیامبرانشان مشخص نگردیده و تنها از ۲۶ پیامبر نام برده شده و به داستان چند نفر دیگر، بدون ذکر نام، اشاره شده است. بزرگ‌ترین پیغمبران که صاحب کتاب و آورندۀ شریعت جدیدند و نام آن‌ها در قرآن ذکر شده و اولوا العزم خوانده می‌شوند، عبارت‌‌اند از نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، و محمد (ص). برخی علمای اسلامی گفته‌اند که دلیلی بر حصر انبیاء اولوا العزم در این پنج تن نیست. مفسرین معنای عزم در اولوا العزم را ثبات و پایداری بر عهد نخست که از ایشان گرفته شده است، دانسته‌اند (احزاب، ۷). در کلام اسلامی تفاوت‌هایی بین نبی و رسول ذکر کرده‌اند. در برخی روایات از امامان اهل بیت (ع) آمده است که رسول کسی است که فرشتۀ وحی بر او نازل می‌شود و او فرشته را می‌بیند و با او سخن می‌گوید ولی نبی کسی است که خواب می‌بیند و در خواب به او وحی می‌شود. این تفاوت را مفسرین از آیۀ ۹۵، اسری نیز استفاده کرده‌اند. تفاوت‌های دیگری نیز گفته‌اند که مبنای چندان صحیحی ندارند. قدرمسلم این است که مقام رسول بالاتر از مقام نبی است چنان‌که خود رسولان هم از نظر مقام و فضیلت، یکسان نبوده‌اند (بقره، ۲۵۳؛ اسراء، ۵۵) و بعضی از ایشان به مقام امامت نیز نائل آمده‌اند (بقره، ۱۲۴؛ انبیاء، ۷۳؛ سجده، ۲۴). مطابق برخی روایات، تعداد رسولان ۳۱۳ نفر تعیین گردیده است. در تورات به شخصی از سلسلۀ اولیاء و انبیاء رسول گفته می‌شود که در سلطنت‌های عبرانی فلسطین از قرن ۸پ‌م تا ۵۸۶پ‌م، که استقلال یهود از بین رفت، و احتمالاً بعد از آن، به دعوت و رسالت اشتغال داشت. پیامبران اسوه‌های تمام و انسان‌های کاملی شمرده می‌شوند که انسان را در جهت زیستن مطابق با ارادۀ الهی هدایت می‌کنند. آنان از هر خطا و انحرافی مصون و دارای ملکۀ عصمت‌اند (← عصمت). از آن‌جا که دعوت و رسالت انبیاء با مقاومت و مخالفت شدید، در آغاز نبوت ایشان مواجه می‌شود، خداوند به آنان قدرت معجزه (← معجزه) عطا می‌کند تا بی‌باوران، به نیروی آسمانی آن‌ها ایمان بیاورند. ید بیضا و عصای موسی (ع) از معجزات این پیغمبر و زنده‌گردانیدن مردگان و شفادادن بیماران از معجزه‌های عیسی (ع) است. معجزۀ ختمیۀ پیامبر اسلام (ص) که مهم‌ترین معجزۀ او نیز هست، قرآن است. انبیا در راه ابلاغ پیام الهی و تربیت مردم رنج‌ها و سختی‌های بسیاری کشیده و بعضاً به شهادت رسیده‌اند.