فیزو، آرمان (۱۸۱۹ـ۱۸۹۶)

فیزو، آرْمان (۱۸۱۹ـ۱۸۹۶)(Fizeau, Armand)
فیزیک‌دان فرانسوی، زادۀ پاریس. در کولژ دو فرانس درس خواند و مطالعاتش را نزد فرانسوا آراگو، در رصدخانۀ پاریس، ادامه داد. از ۱۸۳۹ تا ۱۸۴۷، با همکاری لئون فوکو، به کشفیات بسیاری دست یافت. برای نخستین بار سرعت نور را در سطح زمین اندازه‌گیری کرد (۱۸۴۹). او پی برد که سرعت نور در هوا از سرعت آن در آب بیشتر است و بدین‌ترتیب، نظریۀ موجی نور را تأیید کرد. همچنین نشان داد که حرکت ستاره بر موقعیت خطوط طیفیاش اثر می‌گذارد.

کاربرد عکاسی. در ۱۸۳۹، تحقیقاتش را در دانش جدید عکاسی آغاز کرد، و با همکاری لئون فوکو، داگرئو تیپ را برای رصدهای اخترشناختی به‌کار برد و نخستین تصاویر تفصیلی از سطح خورشید را به‌دست آورد (۱۸۴۵). آن‌ها در ۱۸۴۷، به تداخل پرتوهای گرمایی ناشی از خورشید نیز پی‌بردند و به این نتیجه رسیدند که گرمای تابشی هم‌ رفتاری مشابه حرکت موجی دارد.

سرعت نور. فیزو برای تعیین سرعت نور، باریکهای از نور را از فاصلۀ بین دندانه‌هایِ چرخ دندانه‌داری عبور داد که به‌سرعت در چرخش بود و آن را به آینه‌ای در فاصلۀ ۸کیلومتری تابانید. این باریکه، پس از بازتاب از آینه، به لبۀ چرخ دندانه‌دار بازگردانده می‌شد و سرعت چرخش چنان تنظیم می‌شد که باریکه نتواند از فاصلۀ بین دندانه‌ها بگذرد. در این حالت، پرتوهای نوری که از فاصلۀ بین دندانه‌ها عبور کرده بودند، در بازگشت با دندانۀ مجاور روبه‌رو می‌شدند که جای فاصلۀ بین دندانه‌ها را می‌گرفت. زمان سپری‌شده برای جابه‌جایی دندانه برابر با زمانی بود که نور برای پیمودن فاصلۀ ۱۶کیلومتری رفت و برگشت سپری کرده بود.

انتقال به سرخ (انتقال به سرخ). در ۱۸۴۸، فیزو اعلام کرد، حرکت چشمۀ نوری، مثل ستاره، منجربه تغییر بسامد دریافت‌شدۀ آن می‌شود و به‌کمک انتقال به سرخ‌ـ‌ آبی خطوط طیفی آن قابل آشکارسازی است. احتمالاً فیزو در آن زمان از اثر دوپلر، که فیزیک‌دان اتریشی، کریستیان دوپلر، در ۱۸۴۲ کشف کرده بود، بی‌اطلاع بود. اکنون، کشف فیزو مبنای روش اصلی تعیین فاصلۀ کهکشانها و دیگر اجرام دوردست است. او میزان رانش امواج نور در محیط شفاف در حال حرکت را نیز به‌دست آورد.

 

---