سجزی، احمد بن عبدالجلیل (ح ۳۳۰ـ ح ۴۱۵ق)

سِجْزی، احمد بن عبدالجلیل (ح ۳۳۰ـ ح ۴۱۵ق)

احمد بن عبدالجلیل سِجْزی
زادروز	ح ۳۳۰ق
درگذشت	ح ۴۱۵ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	ریاضی‌دان و منجم
آثار	فی مساحة‌الاکربالاکر؛ اجوبة مسائل سألها عنه (کذا) بعض مهندسی شیراز؛ کتاب فی خواص المجسم الناقص و الزائد و المکافی
گروه مقاله	اخترشناسی، ریاضیات

ریاضی‌دان و منجم ایرانی. از مردم سیستان و معاصر ابوریحان بیرونی بود و ظاهراً بیشتر عمر خود را در شیراز و در زیر سایۀ حمایت عضدالدولۀ دیلمی (حک: ۳۳۸ـ۳۶۱ق) گذراند و بسیاری از تألیفات خود را به افتخار نام این حاکم نگاشت. از آثار ریاضی سجزی چنین پیداست که به‌ویژه در هندسه بسیار چیره‌دست بوده و دربارۀ مقاطع مخروطی و تثلیث زاویه و مسائل دیگر تحقیق کرده است. بیرونی در کتاب آثارالباقیه از او با عنوان «مهندس» یاد کرده است. تا روزگار سجزی، ریاضی‌‌دانان می‌کوشیدند مسئلۀ تثلیث زاویه را با روش هندسۀ متحرک و به شکلی تقریبی حل کنند، اما سجزی کوشید این مسئله را به روشی کاملاً هندسی یعنی از راه تقاطع یک دایره و یک هذلولی متساوی‌الساقین حل کند. سجزی چند رساله دربارۀ مخروطات و پرگار تام نوشته است. وی حدود ۴۵ کتاب و رساله تألیف کرده که بیشتر آن‌ها مربوط به ریاضی و بقیه دربارۀ نجوم، احکام نجوم و اسباب رصد است. با این حال، آثار نجومی‌اش بسیار مفصل‌تر از آثار ریاضی محض اوست. سجزی احتمالاً به حرکت وضعی زمین اعتقاد داشته است. او اسطرلابی موسوم به زورقی را با فرض متحرک‌بودن زمین اختراع کرد. مجموعه‌ای نفیس از کتاب‌ها و رساله‌های ریاضیِ ریاضی‌دان مسلمان با دست‌خط سجزی در کتابخانۀ ملی پاریس نگهداری می‌شود که سجزی آن‌ها را در سال‌های ۳۵۸ تا ۳۶۱ق در شیراز استنساخ کرده است. رساله‌های دهم، بیست‌و‌هفتم، بیست‌و‌هشتم، سی‌ویکم و چهل‌و‌ششم آن مجموعه از تألیفات خود سجزی است. از دیگر آثار عمدۀ برجای ماندۀ اوست: فی مساحة‌الاکربالاکر؛ اجوبة مسائل سألها عنه (کذا) بعض مهندسی شیراز؛ کتاب فی خواص المجسم الناقص و الزائد و المکافی؛ کتاب عمل المسبع فی الدائر و قسمة‌الزاویة المستقیمة الخطین بثلثة اقسام متساویه؛ استدراک و شک فی الشکل الرابع عشر من المقالة الثانیة عشره من کتاب الاصول اقلیدس؛ کتاب فی عمل الاسطرلاب.