منوچهری دامغانی، احمد بن قوص ( ـ ۴۳۲ق)
منوچهری دامغانی، احمد بن قوص ( ـ ۴۳۲ق)
شاعر ایرانی. در دامغان زاده شد. نخست در دربار فلک‌المعالی منوچهر بن قابوس وشمگیر به‌سر می‌برد و تخلص خود را از نام او گرفت. منوچهری پس از مرگ این امیر به ری رفت و سپس روانۀ دربار مسعود اول غزنوی شد (پس از ۴۲۴ق). بیشتر سروده‌های وی در ستایش مسعود غزنوی است و شاعر افزون بر مدیحه‌سرایی به جزئیات زندگی، جنگ‌ها و گرفتاری‌های مسعود نیز می‌پردازد. از دیگر ممدوحان منوچهری، احمد بن عبدالصمد وزیر، طاهر دبیر و ابوسهل زوزنی را می‌توان نام برد. منوچهری دارای حدت ذهن و هوش سرشار بود و از آغاز جوانی، ادبیات عربی و فارسی و علوم دینی و پزشکی را آموخت. وی در سخن‌سرایی مانند نقاشی است که با اشعارش مناظر طبیعت را نقاشی می‌کند و استادانه و با زوایای دید گوناگون، به تصویرسازی طبیعت می‌پردازد. در اشعار او فصل‌های سال، گل‌ها، پرندگان و حیوانات با دقت بسیار توصیف می‌شوند. موسیقی در شعرهای وی جایگاهی ویژه دارد، چنان‌که اشارۀ وی به ساز‌ها، مقام‌ها و گونه‌های موسیقی ایرانی بیانگر دانش گستردۀ او در موسیقی است. شیوۀ شعر منوچهری خراسانی است. او بیشتر در قالب قصیده و گاه مسمط، که از ابتکارات خود او است، شعر می‌گفت. تأثیر افکار شاعران عرب نیز در شعرهای منوچهری به‌روشنی دیده می‌شود و در شعر وی نام بسیاری از شاعران بزرگ عرب آمده و برخی از اندیشه‌ها و تشبیهات شاعران عرب را در قصایدش به کار گرفته است. مردی عشرت‌جو و دم‌گذران است و در اشعارش نیز این معنی بازتاب یافته است. منوچهری قصیده‌ای مشهور دارد که در آن از نام بسیاری از شاعران زبان فارسی نام برده است. قدیمی‌ترین نسخه‌های دیوان منوچهری از دورۀ صفویه است. دیوان منوچهری بارها چاپ شده که یکی به کوشش محمد دبیر سیاقی است (تهران، ۱۳۲۶ش).