چینی، ادبیات

چینی، ادبیات (Chinese literature)

کهن‌ترین اسناد مکتوب چین، مربوط به حدود ۱۵۰۰پ‌م. قدمت نخستین آثار ادبی موجود به حدود ۸۰۰پ‌م می‌رسد. اشعار چینی، که غالباً فقط چهار مصراع دارند، به زبان ادبی کهن سروده شده‌اند که همۀ مردم چین با آن آشنا بودند و مشتمل بر ابیات هم‌قافیه با شمار هجاهای ثابت‌‌اند که با مراعات نظیر و سجع آراسته شده‌اند. کهن‌ترین اشعار چینی در کتاب ترانه‌ها (۸۰۰ ـ۶۰۰پ‌م) گرد آمده‌اند. برخی از مشهورترین شاعران چینی عبارت‌اند از تائو چیان (۳۶۵ـ۴۲۷م)، شاعر طبیعت، لی پو، استاد فن، بو جوئی، شرح‌حال‌نویس، و سو تونگ‌ـ‌پو (۱۰۳۶ـ۱۱۰۱م)، استاد مهارت‌های گوناگون؛ و برخی از شاعران جدید که تحت تأثیر اروپایی‌ها زبان محاوره را به‌کار می‌برند و در شعرِ آزاد تجربه‌ا‌ندوزی می‌کنند عبارت‌اند از شو چی‌ـ ‌مو (۱۸۹۵ـ۱۹۳۱) و پپئن ‌چی‌ـ ‌لین (۱۹۱۰ـ ). نثر نوشته‌های تاریخی، بیش از آن‌که ادبیات باشند، مجموعه‌ای از اسناد و مدارک با تفسیر اخلاقی‌اند؛ در حالی‌که رساله‌نویسی از گذشته‌های دور براساس قواعد دقیق قالب و سبک استوار بوده است، مثل «در راه اصل»، اثر هان یو (۷۶۸ـ۸۲۴)، که ملت را به پیروی از آیین کنفوسیوس فرا می‌خواند. داستان کوتاه تا قرن ۱۶ در حدّ حکایت بود که غرابت آن در خواننده شگفتی ایجاد می‌کرد و به زبان ادبی نوشته می‌شد؛ نمونۀ آن داستان‌های شاعرانۀ توئان چانگ‌ـ ‌شی ( ـ۸۶۳) است. اما پس از قرن ۱۶، داستان‌هایی نیز با سبک‌وسیاق رمان پدید آمدند که به زبان محاوره نوشته می‌شدند. رمان چینی نیز از هنر داستان‌گویان کوچه و بازار پدید آمد؛ درنتیجه همواره از زبان مردم بهره گرفته است. نخستین رمانس‌ها، مثلقلمرو سه پادشاهی، همۀ انسان‌ها برادرند، ونیلوفر طلایی اثر نویسندگانی ناشناس‌اند و قدیمی‌ترین مؤلف این رمانس‌ها وو چانگ‌ـ ‌ئن (ح ۱۵۰۵ـ۱۵۸۰) است؛ واقع‌گراترینِ رمان‌نویس مشهور نیز تسائو جان (۱۷۱۹ـ۱۷۶۳) است. رمان‌های چینی قرن ۲۰، ازجمله داستان‌های واقع‌گرایانۀ لو شون، تا حدّ زیادی قالب اروپایی داشتند و متأثر از رمان روسی بودند. در نمایش‌نامه‌های چینی، که صحنه‌آرایی به مراتب از متن مهم‌تر است (در نخستین نمایش‌ها از گفت‌وگو اثری نیست)، روش‌های اروپایی را نیز تجربه‌ کرده‌اند. بعضی از آثار جدید، نظیر داستان‌های بای هوئا (۱۹۳۰ـ )، از تنش میان فردگرایی انسان‌گرایان و مسلک طرفداران مالکیتِ جمعیِ نظام کمونیستی الهام گرفته‌اند. تجربۀ شخصی و خانوادگیِ خیزش‌های اجتماعی و سیاسی چین در قرن ۲۰ در بعضی از آثار شرح‌حال‌گونۀ شاخص، نظیرقوهای وحشی: سه دختران چین (۱۹۹۱)، اثر یونگ چانگ (۱۹۵۲ـ )، نمود یافته است.

 

---