دیلمیان ری، اصفهان و همدان (۳۳۵ـ۴۲۰ق)
دِیْلَمیان ری، اصفهان و همدان (۳۳۵ـ۴۲۰ق)
شعبه‌ای از سلسلۀ آل بویه که غالباً تابع حکمران دیلمی ری بودند و کمتر خود حکمران مستقل داشتند. رکن‌الدوله اصفهان را در ۳۲۸ق فتح کرد و مدتی تختگاه موقت او شد. از آن پس، اصفهان پیوسته در اختیار امیران تابع خاندان آل بویه اداره می‌شد و فقط علاءُالدّوله کاکُویه در ۳۹۸ق چندی به استقلال حکم راند. همدان، در سراسر دورۀ آل بویه، از توابع ری بود و تنها در اواخر دورۀ فرمانروایی آل بویه برای مدتی مستقل شد. تاخت‌وتازهای بنوحَسْنویه کُرد در اطراف همدان از مشکلات مهم امرای دیلمی این ولایت بود. چندی نیز شَمسُ‌الدّوله، از امرای متأخر آل بویه، دعوی استقلال کرد و سرزمین‌های بنوحَسْنویه کُرد را ضمیمۀ قلمرو خود کرد، اما ناچار، برای دفع شورش عنازیان حُلْوان، از عَلاءُالدّوله کاکویه در اصفهان کمک خواست. سَماءُالدولۀ دیلمی آخرین امیر دیلمی این شعبه بود که در همدان اقامت داشت و کمتر از سه سال حکومت کرد. وزیران دانشمندی چون ابوالفضل بن عَمید، صاحب بن عُبّاد و ابن سینا وزارت دیلمان اصفهان، ری و همدان را سال‌ها برعهده داشتند و غالباً منزل و محفل آنان، به روی عالمان، ادیبان و دانشمندان باز بود. از همین رو، آثار فرهنگی و علمی مشهوری در این دوره پدید آمد.