کلده، امپراتوری
کَلْدِه، امپراتوری (Chaldeans)
واپسین امپراتوری سامی بِین‌النَّهرِین. قبیلۀ سامی‌تبار کَلدِه که از سه طایفۀ بزرگ بیت اَموکانی، بیت یاکین و بیت دَکوری تشکیل می‌شد از حدود ۸۵۰پ‌م در جنوب بابِل اسکان یافته بود. شَلمَنَصر سوم (۸۵۸ـ۸۲۴پ‌م)، پادشاه آشور، در کتیبه‌هایش از کلدانیان نام می‌برد که در سواحل نارمِرِه (خلیج فارس) تجارت می‌کنند. موکین زَری از طایفۀ بیت اَموکانی در ۷۳۲پ‌م نَبوشومَه اوکین دوم را مغلوب کرد و سلسلۀ کلده را بنیاد نهاد. در ۷۲۹پ‌م مَردوک اَپله ایدَینَه از طایفۀ بیت یاکین جانشین موکین زری شد. مردوک اَپله ایدَینَه موفق شد شهروندان آرامی، بابِلی، عرب، و کلدانی بابل را علیه آشور بسیج کند و همراه با متحدان عیلامی بابل، در نبرد دِر (بدرۀ امروزی در شرق عراق) سپاه آشور به فرماندهی سارگون دوم (۷۲۲ـ۷۰۵پ‌م) را شکست دهد. در دوران پادشاهی مردوک اَپله ایدَینَه، بابل دوران طلایی شکوه و عظمت را تجربه کرد. در ۷۰۹ پ‌م سارگون دوم موفق شد پادشاهی مردوک اَپله ایدَینَه را سرنگون کرده و بابل را تصرف کند. نبو اَپله اوصور (نبوپولاسر) در ۶۲۵پ‌م بابل را از یوغ آشور آزاد کرد و پادشاهی سلسلۀ کلده را احیا کرد. در ۶۱۲پ‌م سپاه متحد ماد‌ـ‌کلده، نینوا پایتخت آشور را تصرف و تاراج کرد. دولت آشور به رهبری آشور اوآبالیت دوم به شهر حَرّان گریخت. سپاه نبو اَپْله اوصور (نَبوپولاسر) شهر حران را در ۶۱۰پ‌م تصرف کرد. در ۶۰۵پ‌م نَبو اَپله اوصور (نَبوپولاسِر) در نبرد تاریخی کرکِمیش بر سپاه متحد آشورـ مصر (فرعون نِخوی دوم) ظفر یافت و امپراتوری آشور برای همیشه از تاریخ محو شد. پس از پیروزی در کرکمیش سراسر بین‌النهرین به زیر سلطۀ کلده درآمد و سپس فلسطین و سوریه و لبنان به قلمرو کلده اضافه شدند. نَبوکد نَصر (نَبو کودوری اوصور) یا همان بُختُ‌النَّصر بابِلی (۶۰۴ـ۵۶۲ پ‌م) بابل را به اوج شکوه و عظمت تاریخی آن رساند. در ۵۹۷ پ‌م یهودیان اورشلیم علیه امپراتوری کلده قیام کردند اما بخت‌النصر این قیام را درهم کوبید. در ۵۸۸پ‌م هوفرا (آپریس) فرعون مصر لشکری را به فلسطین فرستاد و یهودیان از لشکر مصر استقبال کردند. سپاهیان بخت‌النصر در ۵۸۶پ‌م موفق شدند مصریان را از فلسطین بیرون کنند و اورشلیم را تخریب و یهودیان را به‌سبب همکاری با مصریان، به بابل و غرب فلات ایران تبعید کنند. در ۵۸۱پ‌م واپسین قیام یهودیان سرکوب شد. در ۵۸۵پ‌م بخت‌النصر میان ماد و لیدی میانجیگری کرد. نَبونَعید یا نَبونیدوس در ۵۵۶ پ‌م پادشاه کلده شد. نبونعید به پادشاه باستان‌شناس معروف است زیرا به تاریخ و حفاری ویرانه‌های معابد قدیمی و جمع‌آوری آثار و اشیای باستانی بسیار علاقه داشت. سیاست‌های مذهبی نبونعید به نارضایتی کاهنان بابلی انجامید و زمینه را برای سقوط پادشاهی کلده فراهم آورد. در ۵۳۹پ‌م کوروش کبیر (۵۵۹ـ۵۲۹ پ‌م) موفق شد بابل را فتح کند و امپراتوری کلده را سرنگون سازد. در ۵۲۲ پ‌م بابل علیه استیلای هخامنشیان قیام کرد و دو تن از پادشاهان کلدانی به نام‌های نَبوکَد نَصر سوم و چهارم در سال‌های ۵۲۲ تا ۵۲۱پ‌م برای احیای پادشاهی کلده کوشیدند اما از داریوش اول ( ۵۲۲ـ۴۸۶پ‌م) شکست خوردند و داریوش آنان را به‌دار آویخت.