ریسندگی، بافندگی و صنایع نساجی در ایران
ریسندگی، بافندگی و صنایع نساجی در ایران
اولین اقدام در زمینۀ پارچه‌بافی را عباس‌میرزا نایب‌السلطنه انجام داد. برای ترویج تمدن جدید و رفع احتیاجات نظامی خود در ایران، کارگاه ماهوت‌‌بافی را در خوی تأسیس کرد. در آغاز، محصول به‌خوبی ماهوت فرنگی از کار در نیامد، اما با ورود وسایل و افزار آن از روسیه، محصول این کارگاه بهتر شد. دومین اقدام در ۱۲۷۵ش صورت گرفت. در این سال میرزا محمودخان ناصرالملک در شهر مسکو کارخانه‌ای خرید و به ایران فرستاد. اما از آن‌جایی که کارخانۀ فوق از اصل معیوب بود بعد از مدت اندکی از کار افتاد و ساختمان آن مخزن تدارکات حربیه و بعد از آن ضرابخانۀ دولتی در آن‌جا دایر شد. چون کار بافندگی جدید به‌جایی نرسید، فکر تأسیس کارخانۀ نخ‌ریسی، که مقدمۀ پارچه‌بافی است، پیدا شد. در ۱۳۱۲، مرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله با مشارکت حاجی محمدتقی شاهرودی، کارخانه‌ای را سفارش داد که ۲۳۰۰ دوک تمام‌تاب داشت. این کارخانه هم چندان دوامی نکرد زیرا نتوانست با جنس خارجی رقابت کند. مرحوم هدایت در زمان ریاست وزرایی خود با تصویب مجلس ۲۰هزار تومان از دولت قرض کرد و کارخانه را راه انداخت. بعد از این کارخانه، کارخانۀ شاهی سفارش داده شد. حاج محتشم اسفندیاری هم دوازده دستگاه ماشین‌آلات بافندگی از آلمان خرید و در تهران به‌کار انداخت. اما ماشین‌های فوق به‌علت فرسودگی چندان دوام نیاوردند. در اوایل ۱۳۱۶ حاج محمدحسین کازرونی دو شرکت تجاری به نام‌های مسعودیه و اسلامیه در اصفهان تأسیس کرد. شرکت اسلامیه ۱۳۱۶ شروع به‌کار کرد و هدفش رواج پارچه‌های وطنی بود. در ۱۲۸۹ش/۱۳۲۸ق حاج رحیم قزوینی یک کارخانۀ ریسمان‌ریسی در تبریز تأسیس کرد. در ۱۳۰۲ حاجی محمدحسین کازرونی کارخانۀ وطن را تأسیس و از ۱۳۰۴ بهره‌برداری از آن را آغاز کرد. کارخانۀ فوق را عطاء‌الملک دهش وارد کرده بود و چون سرمایۀ کافی برای راه‌اندازی آن نداشت با حاج محمدحسین کازرونی شریک شد. اما درپی بروز اختلاف بین آن‌ها در یک جلسۀ مشاوره در منزل شخصی سردار سپه، دهش سهم خود را به حاج محمدحسین کازرونی فروخت و سردار سپه برای کمک، سفارشی به مبلغ ۳۰۰هزار تومان برای احتیاجات قشون به کارخانه داد. این کارخانه نخستین کارخانۀ ریسندگی و بافندگی توأم مدرن بود و به دلیل آن‌که در یکی از ساختمان‌های صفوی بنام هفت دستگاه یا هفت دست عباسی ساخته شده بود، ابتدا به کارخانۀ هفت‌دست معروف شد. در ۱۳۱۲ ماشین‌آلات جدید برای تکمیل کارخانه وارد کردند. با افزایش ماشین‌آلات و تولیدات کارخانۀ فوق، یک کارخانۀ ریسمان‌بافی دیگر با سرمایۀ آن از انگلستان خریداری و نصب شد؛ این مجموعه که در آغاز به‌نام کارخانۀ کازرونی، سپس کارخانۀ وطن و کارخانۀ میهن نامیده می‌شد، در ۱۳۴۸ به‌سبب نداشتن مواد اولیه تعطیل شد. در ۱۳۱۷ احداث ساختمان کارخانۀ چیت‌سازی تهران شروع شد و در ۱۳۲۷ اولین قسمت محصول آن به بازار راه یافت. کارخانۀ مخمل و ابریشم کاشان در ۱۳۲۹ به‌وجود آمد. کارخانۀ مقدم در ۱۳۳۷ تأسیس و از آغاز ۱۳۴۰ بهره‌برداری عملی از آن شروع شد.