ترایانوس
تِرایانوس (۵۲ ـ۱۱۷م)(Trajan)
(یا: تراژن) مارکوس اولِپیوس تِرایانوس[۱]، امپراتور روم از ۹۸م. او داکیا[۲] (رومانی) (۱۰۱ـ۱۰۷م) و بیشتر سرزمین اَشکانیان را (۱۱۳ـ۱۱۷م) فتح کرد و امپراتوری را به بزرگ‌ترین وسعت خود رساند. او در سویل[۳] (اِشبیلیه)، اسپانیا، زاده شد و نِروا[۴]، امپراتور روم، او را به فرزندی و ولیعهدی انتخاب کرد، و ترایانوس جانشین او شد (۹۸م). ترایانوس فرمانروایی عادل و وظیفه‌شناس بود و لقب بهترین امپراتوران[۵] را به او داده‌اند. برای بزرگداشت پیروزی‌هایش در داکیا، ستون تِرایانوس[۶] را در فوروم[۷] رُم که خود ساخته بود، برپا کرد. ترایانوس شهرت نظامی خود را در مقام والی گِرمانیا در زمان نروا تثبیت کرد، و با ایجاد استحکامات در سرزمین‌های مرتفع شرق راین، سیاست فلاوین[۸]ها را با استحکام بخشیدن به مرزها دنبال کرد. ترایانوس به‌رغم فرزند‌خواندگی امپراتور و رسیدن به تاج‌وتخت، چندماه در ایالت‌های شمالی ماند، و جایگاه خود را در میان ارتش‌های منطقه تثبیت کرد و سپس به رُم بازگشت؛ اما طولی نکشید که نقشۀ جنگ با داکیایی‌ها و دِکبالوس[۹]، پادشاه آنان را کشید. ترایانوس دوبار در رأس سپاهیانش با داکیا جنگید. او تفسیرهایی دربارۀ این جنگ‌ها نوشت که باقی نمانده‌اند؛ اما آن جنگ‌ها را به‌گونۀ دیگری ثبت کرده که همانا ستون ترایانوس است. چهرۀ امپراتور زینت‌بخش ستون است، و نشان می‌دهد که رابطۀ بسیار خوبی میان او و سربازانش برقرار بوده است. در ۱۰۶م مملکت عربستان را ضمیمۀ روم کرد. در ۱۱۴م روابط با شاهنشاهی اشکانی پس از بروز اختلاف بر سر ارمنیه، به وخامت گرایید. روم و شاهنشاهی اشکانی از زمان عقد قراردادی توسط کوربولو[۱۰]، سردار نرون[۱۱]، روابط نسبتاً صلح‌آمیزی داشتند، اما تِرایانوس که شاید مشتاق توسعۀ هرچه بیشتر امپراتوری بود، دیپلماسی اشکانیان را قبول نکرد. او بین ۱۱۵ـ۱۱۶م ایالت‌های ارمنیه و بِین‌النّهرین را ایجاد کرد، تیسفون[۱۲] پایتخت اشکانیان را، در حدود ۱۰۰کیلومتری شمال بابِل[۱۳] تصرف کرد و به خلیج فارس رسید. اما فتوحات او کاملاً تثبیت نشده بود که مجبور شد برای مقابله با شورش یهودیان بازگردد. ترایانوس قصد بازگشت به ایتالیا را داشت اما در انطاکیه[۱۴]، در جنوب ترکیه، در ۱۱۷م درگذشت. گرچه ایالت داکیا تا اواخر قرن ۳ م پابرجا ماند، اما بیشتر ایالت‌های شرقی را که او تأسیس کرده بود جانشین‌اش، هادریانوس[۱۵]، رها کرد. ترایانوس در مصرف ذخایر امپراتوری زیاده‌روی کرد، اما در سنا و ارتش همواره از او به نیکی یاد می‌کردند.