اورارتو، تمدن

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
(تغییرمسیر از تمدن اورارتو)

اورارْتو، تمدن (Urartu)
از تمدن‌های معظم خاورمیانه در هزارۀ اول پ‌م. در پایان هزارۀ دوم پ‌م در پیرامون دریاچۀ وان در آناتولی شرقی تکوین یافت و تا آستانۀ ظهور شاهنشاهی هخامنشی یکی از کانون‌های فرهنگ و هنر شرق بود. این تمدن به کمک کاوش‌های باستان‌شناسان شناخته شده است و مورّخان کلاسیک بدان اشاره‌ای نکرده‌اند. آذربایجان بیش از سه قرن بخشی از اورارتو بود و اورارتو در تحولات فرهنگی آن نقش بسیار مهمی ایفا کرد. هنر اورارتویی از سرچشمه‌های هنر هخامنشی شمرده می‌شود. تمدن اورارتو با تمدن‌های هیتیت، آشور، بابِل و کولخید در قفقاز تعاملات فرهنگی داشت. کتیبه‌های اورارتویی کهن‌ترین اسناد مکتوبی‌اند که تاکنون از آذربایجان کشف شده‌اند. برپایۀ اسناد آشوری، اورارتوها به سرزمین خود بیایِنا، ناییری و بیایِنلی می‌گفته‌اند و اورارتو کلمه‌ای است آشوری، که اوروآتری تلفظ می‌شد و در عهد عتیق به شکل آرارات ضبط شده است. پایتخت اورارتو شهر توشپا یا بندر امروزی وان در ساحل دریاچۀ وان بود. معماران اورارتویی در ساخت بناها و قلاع سنگی بسیار مهارت داشتند و آثار معماری خود را بر روی بلندی کوه‌ها یا تپه‌های مشرف بر راه‌های تجاری می‌ساختند؛ آنان همچنین حجّاران ماهری بودند و فن ساخت پنجره‌های کاذب یا کور برای تزیین نمای بیرونی بناها ابداع ایشان است. فن حجّاری باد بُرده که در ساخت بناهای سنگی عهد هَخامَنِشی تخت جمشید و پاسارگاد به‌کار رفته‌اند نیز مأخوذ از اورارتو است. بنای سنگی عهد هخامَنشی کعبۀ زردشت در نقش رستم و زندان سلیمان در پاسارگاد متأثر از معماری اورارتو است. صنعت هیدرولیک در تمدن اورارتو پیشرفته بود و آب از اراضی پست به بلندی‌ها منتقل می‌شد؛ همچنین قلاع اورارتویی دارای سیستم فاضلاب بودند. اورارتوشناسان به رابطۀ فرهنگی عیلام و اورارتو اشاره کرده‌اند. هنر سردیس‌سازی اورارتو برگرفته از هنر هورّیت بود؛ اما فلزکاران اورارتو در ساخت اشیای مفرغی و آهنی پیشرو بودند. هنر جواهرسازی سَکاها و کولخیدها در قرون ۷ و ۸پ‌م از اورارتو تأثیر پذیرفته بود. مردمان اورارتو جنگاور بوده و خالدی خدای خدایان و خدای جنگ محسوب می‌شد. آداب تدفین مردم اورارتو دارای سه شیوه بود: تدفین در خاک، نهادن در استودان و سوزاندن اموات. زبان اورارتویی زبانی پیوندی است که با زبان هوری قرابت دارد. اورارتوها از دو گونه خط برای نگارش استفاده می‌کردند: خط تصویری که تا حدود ۹۰۰پ‌م رواج داشت و خط میخی که از میخی آشوری اقتباس شده بود و تا پایان تمدن اورارتو به‌کار رفت. در کنار خط و زبان اورارتویی خط و زبان آشوری هم استفاده می‌شد.