یاقوت مستعصمی، جمال الدین ( ـ بغداد ۶۹۸ق)
یاقوت مُستَعصَمی، جمالُ‌الدّین ( ـ بغداد ۶۹۸ق)
از مشاهیر خوشنویسان و ادیب ایرانی. در اقلام شش‌گانه و تندنویسی تبحر داشت. از غلامان تربیت‌یافته و کاتب دیوان مستعصم عباسی (حک: ۶۴۰ـ۶۵۶ق) بود. با ظهور او، خطوط متنوع اسلامی محدود و ثابت شد و اقلام گوناگون به شش خط (خطوط شش‌گانه یا خطوط اصول) منحصر شد. شاگردانی که تربیت کرد بهترین آثار خطوط شش‌گانه را از خود به‌جا گذاشتند؛ به‌ویژه، شاگردان بی‌واسطه‌اش که به استادان شش‌گانه (اساتید سته) معروف شدند، ازجمله اعوان بن عبدالله کابلی، نصرالله طیب، یوسف مشهدی، مبارک‌شاه قطب تبریزی، سیدحیدر گنده‌نویس (جلی‌نویس)، و احمدبن سهروردی، ملقب‌به شیخ‌زاده. از آثار یاقوت، مرقعات، قطعات، و کتاب‌های بسیاری در کتابخانه‌های ایران و جهان یافت می‌شوند. کتابت بیش از ۶۰ مصحف را به او نسبت داده‌اند. ۲۱ قرآن کتابت‌شده در قطع‌ها و تاریخ‌های مختلف دارد، ازجمله نسخه‌هایی از قرآن (در کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانه چستر بیتی دوبلین) و کتابت نسخه‌ای از صحیفةالسجادیه و نهج‌البلاغه و گلستان سعدی (۶۶۸ق)، که در کتابخانۀ موزۀ گلستان نگهداری می‌شود. بیشتر کتاب‌های او به قلم نسخ است، ولی دو نسخۀ قرآنی به خط ثلث و ریحان هم از او باقی است. او در بغداد، نزدیک آرامگاه احمدبن حنبل، به‌خاک سپرده شد. به‌جز او دو یاقوت دیگر نیز از خوشنویسان بوده‌اند.