قوام السلطنه، خیابان
قَوام‌السّلطنه، خیابان
حد فاصل خیابان‌های امام‌خمینی و جمهوری اسلامی در تهران. در اواخر دورۀ قاجار قسمت جنوبی خیابان به‌سبب مجاورت با میدان مشق نظامی‌ها، خیابان مشق نامیده می‌شد و قسمت شمالی آن به خیابان اتابک معروف بود. پس از احداث باغ و عمارت احمد قوام (قوام‌السلطنه) در اواخر دورۀ قاجار در آن، به نام او شهرت یافت، ولی حد فاصل خیابان جمهوی اسلامی امروز تا سفارت روسیه همچنان با نام اتابک خوانده می‌شود. این قسمت پس از برگزاری کنفرانس تهران، در جنگ جهانی دوم به نام یوسیف استالین نام‌گذاری شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به یاد قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ش، قسمتی از آن، تا خیابان جمهوری، خیابان ۳۰تیر، و قسمت بعدی، که سفارت روسیه در آن واقع است، میرزا کوچک‌خان نام گرفت. قوام‌السلطنه خیابانی زردشتی‌نشین و ارمنی‌نشین بوده است. در ۱۲۹۳ق، در دورۀ ناصرالدین‌شاه قاجار، در حدود کوچۀ انتخابیه، که از یک خاندان اشرافی نام گرفته است، هیئت تبلیغی مذهبی امریکایی، یک کلیسا و دو مدرسۀ دخترانه و پسرانه ساخت. آن کلیسا با نام کلیسای انجیلی پطرس مقدس در کنار کلیسای انجیلی ایران (تهران) یا گریگوریان ارامنه واقع شده و کتابخانۀ آن با هشتی زیبای کاشی‌کاری‌اش، به یک خانۀ مسکونی تبدیل شده است. در اواخر دورۀ قاجار، دبیرستان دخترانۀ کوشش مریم و پسرانۀ کوشش داویدیان در خیابان قوام‌السلطنه تأسیس شدند و دبیرستان کوشش داویدیان سالن تئاتر داشت. تئاتر سیروس در کوچۀ شاهرخ و دفتر مجلۀ نسوان در خیابان قوام‌السلطنه بودند. در سال‌های پایانی دورۀ قاجار، نخستین دارالمعلمین ایران در جای مدرسۀ آلمانی‌ها در خیابان قوام‌السلطنه تأسیس شد. در خیابان قوام‌السلطنه کلیسای دیگری با نام مریم مقدس نیز هست که دبیرستان پسرانۀ فیروز بهرام و آتشکدۀ زردشتیان از دورۀ سلطنت رضاشاه پهلوی روبه‌روی آن قرار دارند. باشگاه افسران در نبش خیابان قوام‌السلطنه و سرگرد سخایی قرار دارد که اکنون یکی از ساختمان‌های وزارت امور خارجه است و در اوایل دورۀ پهلوی ساخته شده است. در کوچۀ زردشتیان خیابان قوام‌السلطنه، باشگاه زردشتیان با نام تالار خسروی، سازمان زنان و کانون دانشجویان زردشتی، کتابخانۀ اردشیر یگانگی و خانۀ قدیمی گشتاسب پارسی فیروزگر، مؤسس بیمارستان فیروزگر، قرار دارند. اولین موزۀ دولتی ایران با نام موزۀ ایران باستان و کتابخانۀ ملی ایران در دورۀ رضاشاه در ابتدای خیابان قوام‌السلطنه تأسیس شدند. ساختمان سازمان خدمات شاهنشاهی و چاپخانۀ افست در خیابان قوام‌السلطنه، روبه‌روی کتابخانۀ ملی بود و به جای آن اکنون ساختمان وزارت آموزش و پرورش ساخته شده است. خانۀ قوام‌السلطنه در اوایل دهۀ ۱۳۳۰، به دولت مصر برای تأسیس سفارت فروخته شد. در ۱۳۵۵، وزارت فرهنگ و هنر، خانه را از بانک بازرگانی که مالک آن شده بود، خریداری و به موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران تبدیل کرد. امروزه مؤسسۀ سینمایی فارابی نیز در کنار موزۀ آبگینه به فعالیت پرداخته است. روبه‌روی موزۀ آبگینه، کافۀ ریویرا پاتوق گروهی از روشنفکران دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ بود. از دیگر کوچه‌های مهم خیابان قوام‌السلطنه می‌توان از نوبهار، سیمی و ایروان نام برد. قوام‌السلطنه از طریق محوطۀ باغ‌های قدیم و خیابان کوشک مصری، همچنین خیابان سرگرد سخایی به خیابان فردوسی مرتبط می‌شود.