چهارباغ، خیابان (اصفهان)
چهارباغ، خیابان (اصفهان)
حد فاصل میدان شهدا (میدان پهلوی سابق) و میدان آزادی (میدان ۲۴ اسفند سابق) در اصفهان. از دو بخش چهارباغ پایین یا چهارباغ عباسی یا چهارباغ کهنه، در شمال زاینده‌رود، و چهارباغ بالا، در جنوب زاینده‌رود، تشکیل شده است. طول آن ده کیلومتر و عرض آن ۴۰ متر است. احداث چهارباغ پایین در ۱۰۰۶ق و به دستور شاه‌عباس اول صفوی به‌صورت یک بلوار آغاز شد. ابتدای آن میدان شهدا و انتهای آن پل الله‌وردی‌خان است. هنگام احداث خیابان چهار تاکستان در مسیر آن بود، به این سبب، خیابان چهارباغ نام گرفت. شاه و اعیان و اشراف در اطراف آن قصر و عمارت‌های مجلل با سردرهای زیبا و مدرسه و مسجد، ازجمله مدرسۀ مشهور چهارباغ را ساختند و آن قسمت از شهر به محلۀ دولت معروف شد و در ورودی آن به‌سمت مغرب که دروازۀ باغ نقش جهان نیز به‌شمار می‌رفت، به دروازه دولت یا درب دولت شهرت پیدا کرد. بعدها در امتداد آن پس از پل الله‌وردی‌خان، خیابان چهارباغ بالا احداث شد که در ۱۰۳۵ق خاتمه یافت. چهارباغ بالا از چهارباغ پایین بلندتر و باریک‌تر است. در ابتدای چهارباغ پایین کاخ جهان‌نما و در انتهای چهارباغ بالا باغ هزارجریب قرار داشت. خیابان چهارباغ بالا تا باغ هزارجریب به‌علت شیب کوه، دوازده پله می‌خورد. در دورۀ پهلوی چهارباغ بالا تا پای کوه صُفّه و میدان آزادی کنونی و دروازه شیراز (راه اصفهان به شیراز) امتداد پیدا کرد. در اطراف آن باغ‌های متعدد و زمین‌های کشاورزی، ازجمله باغ تخت، باغ بلبل، باغ درویشان، باغ توپخانه، باغ فتح‌آباد، باغ طاووس‌خانه و باغ کجاوه‌خانه بود که امروزه به خانه و خیابان تبدیل شده‌اند. تنها باغ هشت‌بهشت از آن میان باقی است. باغ زرشک در دورۀ رضاشاه پهلوی مدتی محل کار حاکم اصفهان بود و در سفر رابیندرانات تاگور، شاعر شهیر هندی به ایران، به اقامتگاه او تخصیص داده شد. بعدها به کارخانۀ صنایع نساجی تبدیل شد. چنار کهنسال و معروف باغ زرشک تا دهۀ ۱۳۵۰ وجود داشت. خیابان چهارباغ در عصر صفوی، دستیابی به یک راه ارتباطی مهم با شهرهای اطراف را فراهم می‌کرد. دو طرف خیابان، چهار خیابان سنگ‌فرش برای رفت‌وآمد سواره‌ها و پیاده‌ها و در فواصل آن‌ها چهار ردیف درخت چنار و بوته‌های گل سرخ و یاس کاشته شده بود. در خیابان میانی جویی سنگی جاری بود که در چهارراه‌ها و مقابل قصر شاه و عمارت‌های اعیانی به داخل حوض‌های گرد یا هشت‌گوش فواره‌دار می‌ریخت و در سراشیبی‌ها آبشارهای زیبا به‌وجود می‌آورد. خیابان چهارباغ گردشگاه مردم بود و روزهای چهارشنبۀ هر هفته برای گردش و هواخوری شاه و اهل حرم او قرق می‌شد. چهارباغ پایین در دورۀ قاجار با احداث چهارباغ صدری یا چهارباغ نو، به چهارباغ کهنه شهرت پیدا کرد. در دورۀ رضاشاه پهلوی، خیابان چهارباغ از شمال تا چهارراه عبدالرزاق اصفهانی (چهارراه تختی کنونی) با تسطیح گورستان آب‌پخشان امتداد پیدا کرد و خیابان چهارباغ پهلوی و محل گورستان فلکۀ پهلوی (میدان شهدا کنونی) خوانده شد. خیابان چهارباغ صدر یا چهارباغ خواجو، حد فاصل سه‌راه خواجو و میدان خواجوی کنونی، در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار به‌وسیلۀ حاکم اصفهان و صدراعظم بعدی، حاجی محمدحسین صدر اصفهانی ملقب به امین‌الدوله، در موازات خیابان چهارباغ احداث شد که از انتهای محلۀ حسن‌آباد (دروازۀ حسن‌آباد) آغاز و به مادی نیاصر از شعبه‌های زاینده‌رود ختم می‌شد و دروازۀ حسن‌آباد را به پل خواجو مرتبط می‌کرد. صدر اصفهانی به تقلید از بناها و تأسیسات چهارباغ، مدرسه‌ها و تکیه‌ها و مسجدهایی در خیابان چهارباغ نو ایجاد کرد که ازجمله آن‌ها مدرسۀ صدر است. سردرهای آجری بسیاری از خانه‌های قدیمی خیابان چهارباغ صدر هنوز باقی است. خیابان چهارباغ صدر از نظر طرح و نقشه دقیقاً شبیه به چهارباغ عباسی است. صدر اصفهانی از جنوب پل خواجو تا دروازۀ تخت فولاد، خیابان دیگری نیز احداث کرد که به‌سبب لقب او، امین‌الدوله، به چهارراه امین‌الدوله شهرت یافت که بعدها خیابان فیض نام گرفت و امروزه به میدان بسیج مستضعفین ختم می‌شود. از آثار قدیمی خیابان چهارباغ به‌ویژه چهارباغ پایین، یک خانه از دورۀ صفویان و سیزده خانه از دورۀ قاجاریان باقی است که یکی از آن‌ها خانۀ شیخ‌الاسلام و شرکا در کوچۀ سینه پایین قرار دارد.