رابعة عدویه ( ـ قدس ۱۳۵ق)

رابِعِة عَدَویّه ( ـ قدس ۱۳۵ق)

رابعه عدویه
درگذشت	قدس ۱۳۵ق
شغل و تخصص اصلی	صوفی و عارف
شغل و تخصص های دیگر	زاهد
لقب	امالخیر
گروه مقاله	عرفان
خویشاوندان سرشناس	اسماعیل (پدر)

ملقّب به ام‌الخیر، از زنان صوفی و عارف و زاهد. پدرش اسماعیل نام داشت و او را بدان جهت که چهارمین دختر خانواده بود، رابعه نامیدند. کنیز آل عتیک بود و از همین رو، افسانه‌های بسیاری دربارۀ دورۀ خردسالی و چگونگی آزادی‌اش، حکایت کرده‌اند. گویا یک‌بار ازدواج کرد و پس از فوت همسرش به خواستگارانی همچون حسن بصری جواب رد داد و تا آخر عمر انزوا گزید. بی‌تردید رابعه در تاریخ تصوف شخصیتی تأثیرگذار است. او اندوه و غم را به عناصر اصلی تصوّف در مکتب خراسان و بغداد تبدیل کرد و تجرّد و تفرید، را حتی در صورت ظاهریِ‌ اجتماعی آن، اشاعه داد. شماری از اساسی‌ترین مفاهیم مرتبۀ ملامتیه نیز، در سخنان او جلوه‌ای ویژه دارد. اگرچه رابعه، در طول تاریخ شخصیتی افسانه‌ای یافت، و حتی بسیاری از این افسانه‌های غریب را در تک‌نگاری بزرگی که در روزگار ما دربارۀ او نوشته‌اند به‌سان حقایق تاریخی ثبت کرده‌اند، با این‌همه، بی‌تردید، نقش او در تکوین اصول تصوف، با نقش کسانی همچون فُضَیل عیاض و حسنِ بَصْری ـ که دیدگاه‌هایی مشابه او دارند ـ نه‌تنها قابل مقایسه که از جهاتی ژرف‌تر و مؤثرتر است.