یاکوبسون، رومن (۱۸۹۶ـ۱۹۸۲)
یاکوبْسون، رومَن (۱۸۹۶ـ۱۹۸۲)(Jakobson, Roman)
| رومن یاکوبسون Roman Jakobson | |
|---|---|
| زادروز |
مسکو ۱۸۹۶م |
| درگذشت | ۱۹۸۲م |
| ملیت | روس |
| شغل و تخصص اصلی | زبان شناس |
| خویشاوندان سرشناس | زبان شناسی و ترجمه |
| جوایز و افتخارات | زبان شناسی و شعرشناسی |
زبان‌شناس روس، زادۀ مسکو. از پایه‌گذاران زبان‌شناسی ساختگرا[۱] بود و زبان‌شناسی را در بررسی ادبیات و نظریه‌های نقد ادبی به‌کار برد. در مسکو، به حلقۀ زبان‌شناسی مسکو[۲] پیوست و در جریان فرمالیسم روسی[۳] قرار گرفت. به مطالعۀ آثار زبان‌شناس سوئیسی، فردینان دو سوسور[۴]، پرداخت و بر کارکرد ارتباطی زبان تأکید ورزید. در ۱۹۲۰ به پراگ[۵] رفت و با زبان‌شناسان دیگری همچون نیکلای تروبتسکوی[۶]، یان موکارژوفسکی[۷] و رنه وِلک[۸]، مکتب پراگ[۹] یا حلقۀ زبان‌شناسی پراگ[۱۰] را بنیاد نهاد که انتقال‌دهندۀ فرمالیسم به ساختگرایی بود. در آغاز جنگ جهانی دوم مدتی در کشورهای اسکاندیناوی به‌سر برد و سپس به نیویورک مهاجرت کرد. در آن‌جا با مردم‌شناس فرانسوی، کلود لوی استروس[۱۱] همکاری کرد. در ۱۹۴۰ به دانشگاه هاروارد رفت و به تدریس زبان‌شناسی، ادبیات، و زبان‌های اسلاوی پرداخت. یاکوبسون در یکی از مهم‌ترین آثار خود، زبان‌شناسی و شعرشناسی[۱۲]، به ویژگی‌های دوگونه آسیب زبان، آسیب مجاورت[۱۳] و آسیب مشابهت[۱۴]، می‌پردازد و آن را با دو صنعت ادبی استعاره[۱۵] و مجاز مرسل[۱۶] مرتبط می‌کند. بنابر استدلال او، دوگانگی بنیادین استعاره و مجاز، نه‌تنها در ادبیات، بلکه در سایر علوم انسانی نیز اهمیتی اساسی دارند. معروف‌ترین دستاورد یاکوبسون طرح نموداری است برای ارتباط زبانی که دارای شش جزء است؛ فرستنده (یا گوینده)، گیرنده (یا مخاطب)، پیام، رمز، تماس، و بافت. فرستنده پیامی را به گیرنده ارسال می‌کند، پیام از یک رمز استفاده می‌کند که معمولاً زبان‌آشنای فرستنده و گیرنده است، و بافت یا مرجعی دارد که از طریق تماس با فضای مادی ارتباط، منتقل می‌شود، هریک از این شش جزء تعیین‌کنندۀ کارکرد متفاوتی از زبان است که عبارت‌اند از عاطفی، کنشی، شعری فرازبانی، سخن‌گشایانه و ارجاعی. برحسب این‌که کدام‌یک از این کارکردها بر سایر کارکردها توفق داشته باشد، ساختار کلامی ارتباط مشخص می‌شود.