اینونو، عصمت (۱۸۸۴ـ۱۹۷۳)

اینونو، عصمت (۱۸۸۴ـ۱۹۷۳)(Inonu, Ismet)

سیاستمدار ترکیه‌ای، نظامی، رئیس‌جمهور (۱۹۳۸ـ۱۹۵۰)، و نخست‌وزیر ترکیه (۱۹۲۳ـ ۱۹۳۸ و ۱۹۶۱ـ۱۹۶۵). ادامه‌دهندۀ سیاست نوین‌سازی و غربی‌سازی ترکیه بود ـ که کمال آتاتورک، بنیادگذار جمهوری، آن را آغاز کرده بود ـ و کشورش را از مداخله در جنگ جهانی دوم دور نگه داشت. پس از ۱۹۴۵، برای تأسیس نهادهای دموکراتیک در ترکیه کوشید. اینونو در ازمیر، واقع در آسیای صغیر، زاده شد. پیش از جنگ جهانی اول و در خلال جنگ، از صاحب منصبان ارتش بود. در جنگ استقلال ترکیه (۱۹۱۹ـ۱۹۲۲) ریاست ستاد ارتش آتاتورک را بر‌عهده داشت و در ۱۹۲۱ در نبردهای اول و دوم اینونو (که بعدها نام خود را از آن گرفت) جلو پیشروی یونانیان را گرفت. در مقام نمایندۀ ترکیه در کنفرانس صلح، پیمان لوزان را در ۱۹۲۳ امضا کرد. نخستین نخست‌وزیر جمهوری ترکیه بود و پس از مرگ آتاتورک در ۱۹۳۸، به ریاست جمهوری برگزیده شد. به رغم تلاش‌های وینستون چرچیل، نخست‌وزیر بریتانیا، برای کشاندن ترکیه به جنگ جهانی دوم، اینونو موفق شد کشورش را تا ۱۹۴۵ بی‌طرف نگه دارد. با این‌که بین ۱۹۳۹ و ۱۹۴۶ از حکومت تک حزبی پشتیبانی می‌کرد، بعدها حامی دموکراسی شد. در نخستین انتخابات آزاد ترکیه (۱۹۵۰) شکست خورد و قدرت را به عدنان مندرس (۱۸۹۹ـ۱۹۶۱) واگذار کرد و خود رهبری مخالفان دولت جدید را برعهده گرفت، تا سرانجام، پس از کودتای نظامی ۱۹۶۰ و اعدام مندرس در ۱۹۶۱، بار دیگر در ۱۹۶۱ به نخست‌وزیری رسید. در ۱۹۶۵ قدرت را به سلیمان دمیرل، که هوادار غرب بود، واگذار کرد.

 

---