سارمات، قبایل
سارْمات، قبایل
(یا: سَرْمَت؛ سرامطه) اقوام صحراگرد اوراسیایی باستان. در زبان یونانی آنان را سائورومات و در زبان لاتین سارمات می‌نامیدند. یکی از سه شاخۀ اصلی اقوام صحراگرد و کوچروی سکا بود که خود از پنج طایفۀ اصلی یازیق، روکسالان، سیراک، آئوریس، و آنته تشکیل می‌شد. سرزمین اصلی سارمات‌ها استپ‌های شمال دریای سیاه و دریای خَزَر بود. شاید خَزَران، که نام خود را به دریای خَزَر داده‌اند، نیز از آنان بودند. هرچند سارمات‌ها را از اقوام هندواروپایی زبان شمرده‌اند، اما به‌دلیل فقدان مدارک مکتوب نمی‌توان قضاوتی درست دربارۀ آن‌ها داشت. تشابه شیوه‌های زندگی و معیشتی سارمات‌ها با ترکان سبب شده است تا آنان را از تیره‌های ترک آسیای میانه نیز بدانند. هرودوت و هیپوکراتس اولین سیاحان و مورخانی بودند که دربارۀ سارمات‌ها نوشته‌اند. هرودوت و هیپوکراتس سارمات‌ها را ارابه‌نشین نامیده‌اند و نه چادرنشین. شاید اصطلاح سکاهای تَرادریا و سکاهای هوم وَرَکا در کتیبه‌های هَخامَنِشی اشاره به سارمات‌ها دارد. هرودوت و هیپوکراتس نوشته‌اند که زنان سارمات همچون زنان آمازون سوارکار و جنگجو بودند و پستان راست دختران را در کودکی می‌خشکاندند تا در بزرگسالی کمان‌کشانی چیره‌دست شوند. منابع رومی سارمات‌ها را سوارکاران جوشن‌پوش نامیده‌اند که در لژیون‌های رومی خدمت می‌کردند. کاوش کورگان‌های سارمات نشان می‌دهد که آنان جامعه‌ای طبقاتی با ساختار ایلخانی داشتند. کم‌وکیف اشیای درون گورهای سارماتی متفاوت و متنوع است. درون گورهای سارماتی افزون بر سلاح و زیورآلات، اشیایی مذهبی، چون ذبح و آتشدان‌های سنگی یا سفالی، می‌نهادند. هنر سارمات‌ها چون هنر دیگر سکاها، هنری جانورگرا بود و هنرمندان به ساخت زیورآلات به شکل جانوران بسیار گرایش داشتند. سارمات‌ها در ساخت آثار برنزی و نیز زرگری بسیار ماهر بودند. خنجرهای پارسی یا آکیناکِس اسلحۀ اصلی جنگجویان سارمات بود. شاید پارسیان ساخت آکیناکس را از سارمات‌ها آموخته بودند یا آن‌را از سارمات‌ها می‌خریدند؛ زیرا تاکنون از کاوش‌های درون فلات ایران آکیناس به‌دست نیامده است، اما درون گورهای سارماتی فراوان یافت می‌شود. هرچند دربارۀ زبان سارمات هیچ نمی‌دانیم، اما آمیزش نژادهای زرد و سفید بر پایۀ کاوش گورهای سارماتی آشکار است. سارمات‌ها نیز چون دیگر سکاها بزرگان خود را درون کورگان‌ها یا تومولوس دفن می‌کردند. دو تیرۀ دیگر از سکاها یعنی ماساگِت‌ها (ماساژِت‌ها) و آلان (آران‌ها) را از سارمات‌ها پنداشته‌اند. ماساگت را به ماهی‌خوار ترجمه کرده‌اند. آلان‌ها را گروه شرقی سارمات‌ها دانسته‌اند که قفقاز را گرفته و آن‌جا مستقر شدند.