پارس، قبیله
پارس، قَبیلۀ
یکی از سه تیرۀ اصلی اقوام هندوایرانی که ظاهراً در قرن ۹پ‌م به فلات ایران کوچید. مبدأ و مسیر مهاجرت پارسیان هنوز آشکار نیست و هرچند شلمنصر سوم پادشاه آشور در ۸۳۴پ‌م از پارسوآ در جنوب و جنوب غربی دریاچۀ ارومیه نام می‌برد، اما مدارک باستان‌شناختی حضور پارسیان را تا قرن ۶پ‌م و تشکیل پادشاهی هخامنشی تأیید نمی‌کنند. شاید در حدود ۷۰۰پ‌م قبیلۀ پارس از شمال و دشت‌های مرکزی ایران مستقیماً به ناحیۀ مسجد سلیمان کنونی وارد شده بود. قبیلۀ پارس بنا بر کتیبه‌های میخی پارسی باستان، به‌جای‌مانده از دورۀ هخامنشی، به زبانی از شاخۀ هندوایرانی تکلم می‌کرد که امروزه آن را پارسی باستان نامیده‌اند. پارسی باستان با زبان اوستایی قرابت دارد. سازمان اجتماعی قبیلۀ پارس از نظر باستان‌شناسی هنوز دانسته نیست. پاسارگاد اولین مرکز سیاسی پارسیان نیز بیشتر اردوگاه چادرنشینان می‌نماید تا شهری انسجام‌یافته چون شوش یا بابل. هرودوت از دَه طایفۀ پارسی نام می‌برد: پاسارگاد، مرفی، ماسپی، پانتالی، دژوسی، گرمانی، دایی، مرد، دروپیک، و ساگارتی؛ با این حال مستشرقین ساگارتی را از ماد می‌دانند و نه پارس. مادها خویشاوند نزدیک قومی پارسیان بودند به گونه‌ای که تفکیک آن دو از هم دشوار است. این تفکیک بیشتر از نظر تاریخ سیاسی سلسله‌هاست تا فرهنگ و زبان. پارسیان با تضعیف شدید عیلام در حدود ۶۴۰پ‌م و پس از شکست عیلامیان از آشوریان، در مناطق امروزی استان فارس قدرت یافتند و در نهایت در ۵۵۰پ‌م کوروش کبیر پادشاهی هخامنشی را بنیاد نهاد.